Een virusgolf is geen machine met een uit-knop

We balanceren  de komende weken op de rand van een volledige lockdown en ons zorgsysteem staat op instorten. Als… ja, áls de nu genomen maatregelen opnieuw niet het gewenste effect blijken te hebben.

Een virusgolf is geen machine met een uit-knop

Het ‘managen’ van een epidemie is eigenlijk een onmogelijke, zelfs hachelijke onderneming. Er zijn weliswaar tal van ervaringen opgedaan en lessen geschreven bij virusuitbraken in het recente en eerdere verleden, die mogelijk nu effectief hadden kunnen zijn, maar… er is geen enkele garantie op succes. Dat blijkt maar weer eens.

Keihard

Het in toom houden van een virusgolf blijkt oneindig complexer dan het uitvoeren van een koerscorrectie bij een tanker op volle zee.

Daar zijn ook demissionair premier Mark Rutte en zijn zorgminister Hugo de Jonge in de soms chaotisch verstreken twintig maanden keihard achter gekomen. Het valt hen zwaar, elke dag opnieuw, soms elk uur wanneer de ene verandering de andere verdringt. Je ziet het aan hun gedrag, hun mimiek. Grotendeels op voorspraak van deskundigen, met hier en daar duidelijke politieke accenten, hebben Rutte en De Jonge maatregelen genomen die ervoor hadden moeten zorgen dat de corona-epidemie in Nederland inmiddels bezworen was, dan wel definitief op zijn retour. Dat is helaas niet uitgekomen, hoewel ik ervan overtuigd ben dat zij dat met de beste bedoelingen gedaan hebben. En niet de ‘leugenaars’ en ‘moordenaars’ zijn waar sommige internetschreeuwers hen voor uitmaken. Waarom zouden ze ook?

Onderhoudsprik

Sterker nog, de realiteit van nu is een totaal andere dan waarop ook zij hadden gehoopt, en misschien wel hadden gerekend. Ondanks dat zo’n 85 procent van de Nederlandse volwassenen intussen tweevoudig is gevaccineerd, met een derde prik op komst, en mogelijk vanaf nu jaarlijks een onderhoudsprik, is de epidemie in meer dan volle hevigheid terug, liggen de ziekenhuizen weer boordevol coronapatiënten en is het sterftecijfer in de verpleeghuizen weer net zo hoog als tijdens de tweede coronagolf. Het is een drama.

Bovendien balanceren we de komende weken op de rand van een volledige lockdown en staat ons zorgsysteem op instorten. Als… ja, áls de nu genomen maatregelen opnieuw niet het gewenste effect blijken te hebben.

O zeker, er zijn en worden fouten gemaakt in deze grootste naoorlogse gezondheidsramp, hakken in het zand gezet, zaken geforceerd omdat iedereen in Nederland – (semi-)deskundig of volstrekt onwetend, maar dikwijls met een ontzettend grote mond –  zich er tegenaan bemoeit, met onoverzichtelijkheid tot gevolg. Hier en daar wordt die chaos doelbewust gecreëerd, om de samenleving onderuit te trekken. Types als Baudet en Engel gedijen bij instabiliteit, het is de enige aantekening in hun agenda.

Vakmensen

Toch zijn de huidige ministers omgeven door een groot gezelschap van in principe integere vaklui, experts: het Outbreak Management Team (OMT), waarin virologen, epidemiologen, microbiologen en immunologen. Voorwaar niet de eerste de besten. Die zouden het toch moeten weten, zou je denken.

Maar de lessen van eerdere grote epidemieën en pandemieën, waarop ook deze deskundigen in hun advisering dikwijls koersen, blijken niet per definitie een panacee voor het smoren van deze alles-ondermijnende virusuitbraak. Was het maar waar… En dan zijn er de ego’s, de halsstarrige overtuigingen, de ‘wij hebben altijd zó gedacht, waarom zouden we nu anders gaan denken?’-opvattingen, die weinig ruimte laten voor vernieuw(en)de inzichten. Het OMT, voorgegaan door de top van het RIVM, lijdt daar regelmatig aan. Dat is niet alleen ‘niet-des-wetenschaps’; het leidt tot krampachtige compromissen in het (kabinets)beleid die door de hele samenleving gevoeld worden.

Niet openstaan voor ‘andere geluiden’ leidt tot de zwabberende, inconsistente corona-aanpak waarvan regelmatig sprake is.

Toch is wat heel veel mensen van wetenschap en politiek verwachten: ‘Druk op de juiste knoppen, en húp: we kunnen weer dóór met onze levens en onze bedrijven’. Alsof het om een machine gaat met een uit-knop. Maar zo werkt het dus niet. Nogmaals, een virusvlaag is  geen olietanker.

Gastheer

Een virus is in zekere zin ‘een levend organisme’, ook al zijn wetenschappers het er nog altijd niet over eens of dit stukje organisch materiaal ook ‘levend’ in de zuivere betekenis kan worden genoemd. Een virus heeft immers geen hart, geen brein, kan niet denken, maar heeft wel het vermogen te evolueren en zich te vermeerderen. Dat wil zeggen: mét de actieve hulp van de gastheercel waarin het virusdeeltje binnendringt en waar een soort biologisch kopieerapparaat staat opgesteld. Uiteindelijk ontstaan er zo duizenden, tienduizenden kopieën van het oorspronkelijke virus. Dat daarna eigenzinnig zijn weg gaat, overspringt naar een ander levend wezen (meestal mens, soms ook dieren) en zich niet alleen gaandeweg via andere gastheercellen vermeerdert maar ook soms verraderlijke gedaantewisselingen ondergaat.

Neem nu de plotselinge ontdekking van de allernieuwste coronavariant, 0mikron (‘aanvankelijk genoemd bij de laboratoriumnaam B.1.1.529’), die afgelopen week in Zuid-Afrika werd opgemerkt en die onmiddellijk de wereld op zijn kop heeft gezet. Newsweek meldde zaterdag, zo las ik in Trouw, dat de nieuwe variant 500 procent infectieuzer zou zijn dan de Deltavariant die de afgelopen weken en maanden de grote stoorzender is van dat ‘o zo kalme leven op aarde’ (…).

Ongeleid projectiel

Hoe gevaarlijk Omikron is, zal de komende dagen en weken duidelijk worden als meer kennis is opgedaan. De WHO heeft  nu al gezegd dat deze nieuwe variant ,,ernstige gevolgen” zal hebben in sommige gebieden. Een ongeleid projectiel dus.

Ga er al met al maar eens aanstaan, als kabinet en als virusdeskundigen. Hoe los je dit nu weer op? Maar hoe je je ook instelt op de nieuwe situatie, en hoe je ook krampachtig probeert mee te buigen met het onvoorziene, wát je ook adviseert en onderneemt: goed doe je het nooit! Wélk kabinet van welke signatuur – met welke minister van Volksgezondheid – er ook zit.

Demissionair premier Rutte zei het afgelopen vrijdag tijdens de met een week vervroegde persconferentie zo: “Er is geen manier om dit foutloos te doen.” Hij heeft volkomen gelijk, hoezeer de goegemeente ook raast en tiert.

Toch is dát wat heel veel mensen, vaak eenzijdig, van wetenschap en politiek verwachten: druk op de juiste knoppen, en húp: we kunnen weer dóór met onze levens en onze bedrijven.