Voeding, de verraderlijke verleiding…

Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid: ‘Dringend wetgeving nodig tegen voedingsmisleiding’

AMSTERDAM – Een groep Nederlandse voedingsdeskundigen waarschuwt voor de schadelijke invloed van wat zij omschrijven als ‘ongefundeerde voedingsadviezen’ door zogenoemde food influencers op sociale media. De diëtisten, gezondheidswetenschappers en gewichtsconsulenten zeggen vooral bezorgd te zijn over de gezondheidseffecten voor veel jongeren die openstaan voor dergelijke (des)informatie.

Volgens de diëtisten van het internet-platform Gezondeten.nl zijn veel influencers niet opgeleid voor hetgeen zij op voedingsgebied verkondigen en brengen zij onjuiste informatie in omloop. Die vormt soms een risico – dan wel een direct gevaar – voor de gezondheid van hun doelgroep.

Rolmodellen

Influencers zijn dikwijls leeftijdgenoten van de doelgroep. Het zijn in de regel goed uitziende, ogenschijnlijk onbekommerd levende ‘rolmodellen’ die veel geld verdienen met enthousiaste videopraatjes, waarin terloops, bijna onopvallend, productreclame namens allerlei bedrijven wordt gemaakt. Influencers hebben eigen websites en berichten in blogs en video’s, maar ook via de afgeleide glossy’s en boeken, over voedingstrends, nieuwe producten en recepten voor een groot internetpubliek, soms van enige honderdduizenden volgers. Rond sommige van de circa 3.000 food influencers in Nederland zijn bedrijven opgezet.

Niet opgeleid

‘Eet helemaal geen vetten meer’ en ‘Verwijder alle koolhydraten uit je eetpatroon’ zouden, aldus de groep voedingsspecialisten van Gezondeten.nl, voorbeelden zijn van adviezen die door influencers op sociale media worden verkondigd als waarheid in plaats van als mening. ,,Zonder goede informatievoorziening groeit er een hele generatie op die geen idee heeft hoe een goed en gebalanceerd voedingspatroon eruit ziet, en dat is zorgwekkend,” zegt Martijn Pothof, voedingswetenschapper en initiatiefnemer van het platform.

Martijn Pothof (Gezondeten.nl): Veel mensen noemen zich – volledig ten onrechte – voedingsexpert, zoals foodbloggers, BN’ers, fitgirls en andere influencers. Er is veel onkunde.

De groep voedingsexperts van Gezondeten.nl wil echter, ook na herhaald aandringen, geen namen noemen van influencers die zich schuldig zouden maken aan schadelijke voorlichting. ,,We willen niet ‘namen en shamen’, niemand aan de schandpaal nagelen, daar is het ons niet om te doen. Maar we stellen wél vast dat iedereen maar wat mag roepen op voedingsgebied’’, zegt Martijn Pothof. ,,Veel mensen noemen zich – volledig ten onrechte – ‘voedingsexpert’, denk aan foodbloggers, BN’ers, fitgirls en andere influencers. De adviezen die zij geven op Instagram, TikTok en Snapchat zijn vaak eenvoudig en meestal niet juist of helemaal niet onderbouwd.”

Ondermijnend

Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, deelt de bezwaren van de groep diëtisten. Ook hij zegt al jaren veel schadelijke effecten te zien van food influencers, die hun voedingspraatjes menigmaal combineren met fitnessadviezen. De voorbeeldfunctie van menige food influencer pakt soms funest uit voor individuen, signaleert Seidell. ,,Meisjes, jonge vrouwen, die extreem gaan lijnen en sporten. Om er maar net zo hip en aantrekkelijk uit te kunnen zien en daardoor even zelfbewust over te komen als hun voorbeelden op het internet.”

Menstruerende kip

,,Het begon destijds met op kinderen gerichte marketing”, blikt Seidell terug, ,,en daarna kwamen ook de tieners in beeld – vooral meisjes, en jongens in wat mindere mate. Jongeren werd ontraden om vis, vlees, of granen te eten, waardoor uiteindelijk bijvoorbeeld jodium- en ook eiwittekorten ontstonden. Meisjes ondervonden hier in hun latere zwangerschappen problemen door.” Ook werd er volgens Jaap Seidell, door sommige foodbloggers complete onzin uitgekraamd met een schadelijk effect op de volgers van hun adviezen. ,,De ergste was wel: ‘Het ei is de menstruatie van de kip’. Over deze uitspraak van twee diëtisten was een aantal jaren geleden heel wat te doen.”

Jaap Seidell: Beïnvloedbare pubers geloven alles. Daar kan geen gedegen overheidscampagne tegenop, wél scherpe wetgeving.

Tekst leest door onder foto Jaap Seidell

Toch heeft kritiek op alle onzinnige voedingsadviezen door de jaren heen weinig uitgehaald, stelt Seidell vast. ,,Beïnvloedbare pubers geloven alles. Daar kan geen gedegen overheidscampagne, die tegen dergelijke misleiding waarschuwt, tegenop.” Zolang er geen speciale wetgeving voor reclame via social media én influencer marketing bestaat, pleit Seidell ervoor om de bestaande consumentenwetgeving aan te scherpen: ,,Die wetgeving schrijft voor dat reclame als zodanig herkenbaar moet zijn. Deze richtlijn is per november 2020 in nationale wetgeving omgezet.”

Kennis van zaken?

Het Voedingscentrum in Den Haag wil niet alle food influencers als slecht en onbetrouwbaar wegzetten. ,,Ze zijn van diverse pluimage”, zegt woordvoerder Patricia Schutte. ,,Er zijn mensen die een wetenschappelijke achtergrond hebben. Ze weten waar ze over praten. Maar er zijn ook influencers of foodbloggers voor wie je moet oppassen. Zij kunnen zeker een gevaar vormen. Het is verstandig voordat je iemands adviezen gaat volgen om te kijken wat iemands achtergrond is. Of zij of hij met enige kennis van zaken spreekt.”

Geen schandpaal

Met geen van de influencers die Meerovermedisch.nl voor commentaar benaderde kwam het tot nader contact. Er werd vaak niet eens op gereageerd. Nu ja, één: ‘Ik heb een paar 100duizend volgers, waarom zou ik ingaan op dergelijke kritiek?’, meldde een influencer. ‘Tegenover dit soort kritiek staat mijn aanhang. Ik bedoel maar…’ De influencer zei met nadruk geen naamsvermelding bij dit reactie te willen terugzien.

Wat zijn dan die beweringen van influencers die ‘niet of niet geheel waar’ zijn? Het platform stelde een lijstje met 17 van deze voedingsfabels samen.

• Van avocado word je dik, dit komt door de grote hoeveelheid aan vet.
• Vleesvervangers bevatten evenveel ijzer als vlees.
• Vet is slecht voor je, van vet word je dik.
• Vers eten is gezonder dan ingevroren.
• Vegetarisch eten zit in onze aard. Het menselijk gebit is niet geschikt voor het eten van vlees, zoals bij carnivoren.
• Koolhydraten maken dik.
• Van koffie droog je uit.
• Van ’s avonds eten kom je aan.
• Brood is ongezond en een dikmaker.
• Dierlijke eiwitten zijn gezonder dan plantaardige eiwitten.
• Vis zit vol gifstoffen.
• Zeezout is gezonder dan normaal keukenzout.
• Alle E-nummers zijn ongezond.
• Rauw voedsel is altijd beter dan gekookt voedsel.
• Eten bereiden in de magnetron is slecht voor de voedingswaarde.
• Extra vitamines slikken is nodig om gezond te blijven.
• Melkvervangers zijn gezonder dan melk.

Martijn Pothof van Gezondeten.nl ziet dat dergelijke adviezen op sociale media vaak onderhevig zijn aan trends en niet bijdragen aan een gezond voedingspatroon op de lange termijn. ,,Goede voeding vormt juist zo’n belangrijke basis voor je gezondheid de rest van je leven. Zo is een glutenvrij dieet de gezonde keuze voor iemand met een glutenintolerantie. Maar voor iemand die dat niet heeft is zo’n advies juist totaal overbodig en is het niet gezonder om glutenvrij te eten, sterker nog je kan er darmklachten of een energietekort aan overhouden.”

Beeld: Pixabay