Gen-onderzoekers: ‘Ouders met blauwe ogen kunnen écht een kind met bruine krijgen…’

Vroeger werd gedacht dat twee ouders met allebei grijsblauwe ogen nooit een kind met groene ogen konden voortbrengen. Het leidde soms tot verkeerde aannames en beschuldigingen, zelfs relatiebreuken.

ROTTERDAM/LONDEN – De genetische kleurenwaaier van het menselijk oog blijkt groter dan lang gedacht. Of iemand grijze, groene, blauwe of bruine ogen heeft, blijkt te wordt bepaald door minstens 61 genen. Daarvan waren er tot nu toe vijftig totaal onbekend. Het kleurenpalet van het oog telde enkele decennia terug nog hooguit een dozijn tinten.

Dat blijkt uit de grootste genetische oogkleur-studie tot nu toe, onder leiding van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en King’s College Londen, een van de oudste universiteiten van het Verenigd Koninkrijk.

Overspel

Vroeger werd gedacht dat er slechts één of twee genen waren die de menselijke oogkleur bepaalden. Daarin waren bruine ogen dominant over blauwe. Het leidde soms tot verkeerde aannames en beschuldigingen, en zelfs relatiebreuken. Want twee ouders met allebei grijsblauwe ogen konden natuurlijk nooit een kind met groene ogen voortbrengen, althans in de visie van toen. Ernstige verdenkingen van overspel waren soms het gevolg.

Tekst leest door onder foto Broer en zus met blauwe ogen, toch zit er al een verschil in. Beeld: Rondell Melling/Pixabay

,,Voordat genetische vaderschapstesten hun intrede deden, werd oogkleur gebruikt om te bepalen wie de vader van een kind was”, legt hoogleraar Forensische moleculaire biologie, Manfred Kayser van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, uit in een publicatie van het ziekenhuis. ,,Bruin werd gezien als een dominante oogkleur. Hadden de ouders blauwe ogen en het kind bruine ogen, dan werd het vaderschap in twijfel getrokken. Want waar kwam dan het gen voor bruine ogen vandaan?”

Achterdocht

Toch was die achterdocht lang niet altijd terecht, stelt Kayser. Hij is hoofd van de afdeling Genetische Identificatie en bestudeert met zijn collega’s de genetica achter uiterlijk en de toepassingen daarvan in forensisch onderzoek. ,,Tot voor kort werd het als onmogelijk bestempeld, maar nu blijkt dat twee ouders met blauwe ogen wél degelijk een kind kunnen krijgen met bruine ogen.’ Kayser baseert zijn uitspraken op omvangrijk, nieuw onderzoek waaraan hij mede leiding gaf. Die studie, nu gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances, toont dat de genetica van oogkleur aanmerkelijk complexer is dan gedacht.

Europa en Azië

Het onderzoeksteam bracht het genetisch materiaal van bijna 195.000 personen uit Europa en Azië. in kaart. ,,We wisten van al deze mensen of ze bruine, blauwe of een andere kleur ogen hadden. Computers doorzochten hun DNA op plekken die iets met oogkleur te maken hebben. Op die manier hebben we 61 genen gevonden die samenhangen met oogkleur, waarvan er 50 nog onbekend waren. Veel genen hadden te maken met pigmentatie, maar we vonden ook genen die iets zeggen over de structuur en vorming van de iris.”

De studie bouwt voort op eerder onderzoek waarin minder dan een dozijn genen voor oogkleur werden geïdentificeerd. Sommige wetenschappers hadden echter gespeculeerd dat er meer oogkleur-genen moesten zijn, maar ze konden tot dusver niet worden gevonden. Het team ontdekte ook dat de verschillende tinten bruin die voorkomen in Azië, genetisch vergelijkbaar zijn met de tinten donkerbruin tot lichtblauw bij Europeanen. De bevindingen kunnen helpen om oogziekte waarbij oogkleur een rol speelt, zoals pigmentair glaucoom en oculair albinisme, beter te begrijpen.

Misdaden

Hun vondst demonstreert niet alleen hoe genetisch complex oogkleur is, maar kan ook helpen bij het oplossen van misdaden. ,,Op basis van eerder onderzoek, kunnen we op basis van stukjes DNA die zijn gevonden op de plaats delict al voorspellen welke oogkleur een dader heeft”, zegt Kayser. ,,Dit is belangrijk om daders op te sporen die niet in beeld komen met standaard forensisch DNA-onderzoek. Maar niet elke  voorspelling is even accuraat; blauwe en bruine ogen kunnen wij nauwkeuriger voorspellen dan andere kleuren.” De vondst van de 61 genen biedt kansen om de voorspelling nauwkeuriger te maken.

Huidskleur

Met oogkleur alleen, blijft het voor rechercheurs zoeken naar een speld in een hooiberg. Kayser en zijn team ontwikkelde daarom al DNA-test waarmee haarkleur en huidskleur kunnen worden voorspeld. In 2018 vonden ze 124 genen  – waarvan 111 nieuwe – die kunnen helpen bij de voorspelling van haarkleur. De groep werkt nog aan het voorspellen van andere uiterlijke kenmerken zoals haarstructuur, wenkbrauwkleur, lichaamslengte, haarverlies bij mannen, maar ook geografische afkomst en leeftijd. Beeld: Besi/PIXABAY