OPINIE: Er is proportionele angst nodig om het coronavirus in te dammen

Er is proportionele angst nodig om het coronavirus in te dammen

OPINIE

• door Carla Rus*, MD, oud-neuropsychiater en psychotherapeut

Donderdag 20 februari 2020 werd in Italië voor het eerst bij iemand het coronavirus vastgesteld. Tweeënhalve week later (9 maart) is dit aantal opgelopen tot 9.172 personen. Zo’n 61 procent hiervan ligt in het ziekenhuis waarvan 12 procent op de intensive care, er zijn 463 doden en slechts 724 mensen zijn hersteld. China, Zuid-Korea en Iran met hun vele doden zijn ver weg. Maar Italië is dichtbij. Is dat ons voorland? Nederland kent tot nu toe 321 gevallen en vier doden.

Inconsistent beleid tussen landen: in Nederland hoeft dit pas als je symptomen krijgt: hoesten, niezen, koorts.

Hoe kunnen wijzelf en onze overheid het beste reageren op de nu concreet dreigende pandemie van dit onbekende virus? De reacties lopen sterk uiteen. Zo moet je in veel landen – wanneer je uit een risicogebied komt – eerst twee weken in (thuis)quarantaine. De incubatieperiode is immers twee dagen tot twee weken. Dit strookt met het advies van de World Health Organization (WHO), die een agressief pro actief beleid voorstaat. In Nederland hoeft dit pas als je symptomen krijgt: hoesten, niezen, koorts. Het doet dus niet verbazen dat de vele Nederlanders die in Noord-Italië op vakantie waren niet alleen het virus in Nederland hebben geïmporteerd, maar dit ook verspreiden. Tenslotte kan het ’t eerste hoestje in een overvolle trein zijn. Een plek waar in de spits het advies om één meter afstand tot elkaar te houden onmogelijk is.Oud-neuropsychiater en psychotherapeut Carla Rus. Foto: JOS VAN LEEUWEN/PZC

Onbegonnen werk

De strategie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) om het virus in te dammen, is, om bij een corona-geval de bron en de contacten na te gaan. Maar op een carnavalsfeest of in een trein is dat onbegonnen werk. Dit verklaart het inmiddels oplopende aantal corona-infecties waar de bron niet meer van te achterhalen is. Op zich is dit beleid in de indamfase goed, maar waarom is dit niet gecombineerd met vakantiegangers uit risicogebieden tijdelijk te isoleren? Dat had het werk van het RIVM, de GGD’S en de huisartsen – zeker de eerste tijd – overzichtelijker gemaakt. Bovendien geeft het mensen rust als alle landen naar één autoriteit, de WHO, luisteren. Want nu vragen veel mensen zich af waarom je in de Verenigde Staten wel in quarantaine moet als je uit Noord-Italië komt, maar in Nederland niet. Dit schept onzekerheid en daarmee geef je voeding aan hypochondrie.

Tot voor kort leek het RIVM banger voor massahysterie dan voor het virus zelf.

Het RIVM heeft aanvankelijk vooral een sussende toon aangeslagen. Zo konden we, tot vanmiddag, ‘gewoon’ elkaars handen blijven schudden. Met in paniek raken bereik je natuurlijk niets. Maar tot voor kort leek het RIVM banger te zijn voor massahysterie dan voor het virus zelf. Zo liet het instituut weten dat zij bij het maken van haar beleid graag een massapsycholoog in hun midden had gehad. Maar ze hebben noch psychiaters noch psychologen laten meedenken. Intussen is er onder veel mensen angst uitgebroken omdat de mensen uit Noord-Italië, zonder klachten, terug de samenleving in konden terwijl ze nog in de incubatieperiode zitten. Sindsdien worden mensen die in bussen en treinen hoesten, bijvoorbeeld vanwege emfyseem, gewantrouwd. Je weet als medepassagier immers niet of diegene in Noord-Italië is geweest? Zo dachten leerlingen van een middelbare school in ‘s Gravenzande, toen hun leraar ziek werd nadat hij in Italië op vakantie was geweest, onmiddellijk dat hij het coronavirus had en eisten dat de school gesloten werd. De leraar was echter vrij van corona.

Kop in het zand

Een van de zogenaamd ‘geruststellende’ quotes is, dat de doden vooral onder ouderen en chronisch zieken vallen. Dat is feitelijke informatie waar de bevolking recht op heeft, maar komt enigszins discriminerend over bij deze doelgroep. Deze mededeling heeft er mede voor gezorgd dat Noord-Brabanders zich niets hebben aangetrokken van het advies van de GGD om bij klachten binnen te blijven. Deze regio is namelijk verantwoordelijk voor 30 procent van de gevallen. Maar afgelopen zaterdag werd een zaterdag ‘zoals alle andere’. Want naast veel mensen die in paniek raken of nuchter de feiten onder ogen zien, zijn er ook veel mensen die het bagatelliseren. Die zitten weer in een andere bubble dan mensen die zich ernstig zorgen maken. Waarbij het groepsproces, waarin conformeringsmechanismen een rol spelen, precies de andere kant op valt. In hun ogen is het slechts een ‘griepje’ waar toch ook elk jaar duizenden mensen aan sterven. Dat dit virus vele keren dodelijker is dan influenza en dat het sterftecijfer dichterbij de Spaanse griep van een eeuw geleden lijkt te liggen, waar tientallen miljoenen mensen aan zijn gestorven, weten zij niet. Hun ‘nuchtere’ houding is dus meer: ‘je kop in het zand steken’. Terecht laat Jaap van Dissel, directeur van het RIVM, nu weten, dat je niet alleen voorzichtig moet zijn voor jezelf, maar ook vanwege je opa en oma.

Overigens blijkt uit een artikel in het medische vaktijdschrift The Lancet (15 februari 2020) dat 49 procent van de sterfgevallen onder gehospitaliseerde mensen tussen de 25 en 49 jaar oud was. Net als bij de Spaanse griep.

Inconsistent beleid binnen Nederland: RIVM heeft aanvankelijk te laag ingezet en loopt achter de feiten aan.

Het RIVM heeft met zijn terughoudende beleid nu al drie keer het protocol moeten aanscherpen. Dat is logisch wanneer de omstandigheden veranderen. Maar het overheidsinstituut heeft oorspronkelijk te laag ingezet en loopt daardoor, in mijn optiek, achter de feiten aan. Door de slechte communicatie hierover geeft dat soms verwarring. Ook in ziekenhuizen zoals in Gorinchem en Rotterdam, waar twee coronapatiënten lagen zonder dat ze als zodanig waren gediagnostiseerd.

Het RIVM had, naar ik vind, in plaats van alleen een mailtje te sturen naar de microbiologen van het ziekenhuis, de directie of medische staf hierover moeten opbellen. Je moet weten of je boodschap aankomt. Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het reisadvies naar Noord-Italië tot twee keer toe aangescherpt. Ook zij loopt  achter de feiten aan. Daarom wandelen nu 900 studenten in Groningen vrij rond, waarvan mogelijk een deel het virus heeft en in de incubatietijd zit. Laten we hopen dat niemand van hen het heeft, maar ook nu al regeert bij andere mensen de angst als ze een student tegenkomen.

Conclusie

Dat het coronavirus ons land zou aandoen, was onvermijdelijk. Wel had de overheid, wat mij betreft, een strenger pro actief beleid moeten voeren om het proces te vertragen. Zowel om de gezondheidszorg niet te overbelasten, als om reële en irreële angsten voor deze onbekende vijand te beheersen. Consistent en duidelijk beleid reduceert angst. Dat wekt vertrouwen in de overheid. De overheid moet de bevolking niet onderschatten. Zij kan niet met droge ogen zeggen dat we hetzelfde beleid voeren als in China, waar de uitbraak gelukkig op zijn retour is. Nederlandse mensen hebben soms familie in de provincie Hubei. Daar zitten mensen al maanden thuis en is de provincie hermetisch afgesloten.

Dat is heel wat anders dan mensen die in Noord-Italië op vakantie zijn geweest weer vrij rond laten lopen. Dat is heel iets anders dan in Noord-Brabant slechts het advies te geven thuis te blijven als je ziek bent zonder daar toezicht op te houden. Ik denk overigens dat de overheid nog een harde dobber zal krijgen met die eigenwijze Nederlandse mensen die niet onder een totalitair regime gebukt gaan zoals de Chinezen. Laten we het hoofd koel houden en de hygiënische voorschriften zeer serieus nemen.

*Auteur Carla Rus, is nauw betrokken bij de situatie in Italië, een van haar zonen woont en werkt in Noord-Italië.

Ook Burano, een eiland in de Lagune van Venetië, lijkt op een stilleven. Foto: Fabio Mangione/Unsplash