Oogonderzoekers: ‘Steeds beter inzicht in oogziekte’

NIJMEGEN – Internationale onderzoekers denken een stapje verder te zijn gekomen in het onderzoek naar de oogziekte Maculadegeneratie. Zij hebben, zeggen zij, een nieuw eiwit gevonden dat een belangrijke rol speelt bij leeftijdgebonden maculadegeneratie (LMD). Hun ontdekking opent nieuwe mogelijkheden voor diagnose en behandeling van deze ziekte, zo melden ze.

Maculadegeneratie is een ingrijpende oogziekte waarbij het gezichtsvermogen steeds verder achteruitgaat. Dit komt doordat de kwaliteit van de macula of ‘gele vlek’, waarmee je gewoonlijk scherp en gedetailleerd kunt waarnemen, achteruit gaat. De macula bevindt zich centraal in het netvlies.

Mensen met genfoutjes

Vrijwel alleen komt deze aandoening voor bij mensen ouder dan vijftig jaar, zo stelt het Oogfonds. Daarom wordt ook wel gesproken van leeftijdgebonden maculadegeneratie. In de groep 55- tot 64-jarigen heeft naar schatting 14 procent een vorm van maculadegeneratie. In de groep 65 tot 75 jaar ligt het percentage op ongeveer 20 procent. En in de groep 75-plussers heeft 37 procent een vorm van maculadegeneratie.

Wetenschappers van de Queen Mary University in Londen, University of Manchester, Cardiff University in Groot-Brittannië, maar ook onderzoekcentra in de VS, Duitsland en Nederland (Radboudumc, Nijmegen), vonden in het bloed van patiënten met deze leeftijdsgebonden vorm van maculadegeneratie, naar zij zeggen, veel hogere niveaus van het eiwit FHR-4. Ze meldden hun vondst onlangs in een artikel in Nature Communications.

Nieuwsgierig naar eiwit

Dit FHR-4 eiwit speelt een belangrijke rol in een deel van het afweersysteem, het zogenoemde complementsysteem. Dit beschermt ons tegen infecties en is ook betrokken bij ontstekingsprocessen. Anneke den Hollander, hoogleraar moleculaire oogheelkunde aan het Radboudumc en een van de onderzoekers, vertelt: ,,In eerder onderzoek hadden we al een verband gelegd tussen Leeftijdgebonden Maculadegeneratie en dit  complementsysteem. Mensen met foutjes in belangrijke genen van het complementsysteem hebben een grotere kans op deze oogziekte. Daarom waren we meteen erg nieuwsgierig naar de rol van dit eiwit.”

De onderzoekers keken ‘genoomwijd’ naar veranderingen die samenhangen met die verhoogde FHR-4 eiwitniveaus in LMD-patiënten. Den Hollander: ,,Ons onderzoek suggereert dat die genetische variaties een hogere concentratie van FHR-4 in het bloed veroorzaken. Dat zorgt dan weer voor een ongecontroleerde activering van het complementsysteem in het oog, waardoor de kans op LMD toeneemt.”

Beter inzicht in de ziekte

Er zijn twee vormen van leeftijdsgebonden maculadegeneratie: een ‘natte’ en een ‘droge’ vorm. Voor de natte vorm zijn enkele behandelingen beschikbaar. De droge vorm is op dit moment nog niet te behandelen. ,,Mogelijk levert dit onderzoek aanknopingspunten op voor de ontwikkeling van een behandeling”, zegt Den Hollander. ,,Misschien is een verhoogd FHR-4 tijdig op te sporen en kun je het met bepaalde middelen normaliseren. Misschien leidt dit onderzoek op termijn tot nieuwe behandelmogelijkheden. In elk geval hebben we het idee dat we een enorme sprong hebben gemaakt in het doorgronden van deze, vooral voor ouderen, sterk invaliderende ziekte.”

Bron: https://www.nature.com/articles/s41467-020-14499-3

De belangrijkste visuele beperkingen onder ouderen zijn: leeftijdgebonden macula-degeneratie (LMD), cataract, refractieafwijkingen, glaucoom en diabetische retinopathie. Omdat door de vergrijzing in Nederland het aantal ouderen de komende jaren verder zal toenemen, zal ook het aantal ouderen met een visuele beperking stijgen tot naar schatting 378.000 rond dit jaar 2020.

Enkele risicofactoren die van invloed zijn op het ontstaan en beloop van deze oogziekte:

• Leeftijd: 50 jaar en ouder
• Kaukasisch (blank) ras is een bewezen risicofactor. MD komt dan ook veel vaker voor bij blanken dan bij niet-blanken.
• Erfelijkheid: MD is voor een groot deel erfelijk bepaald.Het is inmiddels bekend dat meer dan 30 gebieden (genen) op ons erfelijkheidsmateriaal (DNA) kunnen bijdragen aan het ontstaan van MD. Van een aantal hiervan is de bijdrage heel groot, zoals de genen CFH, ARMS2, C3 en CFB. Deze genen spelen een grote rol in het ontstaan van de ontstekingsreactie onder het netvlies die kenmerkend is voor MD. Indien één van uw ouders of broers en zussen MD heeft, is het risico op de ziekte voor u ook verhoogd. Wij raden u in dat geval aan om u vanaf de leeftijd van 50 jaar bij de oogarts te laten controleren.
• Roken: ook rokers hebben een verhoogde kans op het krijgen van MD. Deze kans is 2 tot 4 keer groter dan bij niet-rokers, maar kan bij personen met een erfelijk risico zelfs 30 keer groter zijn. Roken veroorzaakt schadelijke zuurstofmoleculen (oxidanten) die het netvlies kunnen aantasten en zo maculadegeneratie kunnen uitlokken. Stoppen met roken zal het risico verlagen; rokers worden daarom nadrukkelijk geadviseerd te stoppen;
• Voeding en supplementen: te lage inname van anti-oxidanten kan het risico op MD verhogen, vooral bij personen met een erfelijk risico. Voor personen met een vroege MD is de inname van anti-oxidanten via de normale voeding niet voldoende. Het advies is om speciale voedingssupplementen te gebruiken met een verhoogde dosis anti-oxidanten (AREDS2 formule). Personen met een erfelijk risico die nog geen vroege MD hebben raden wij aan een dieet volgens de “schijf van vijf” van het voedingscentrum (www.voedingscentrum.nl) te volgen met twee keer in de week vette vis. Het dieet bevat de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid anti-oxidanten die nodig zijn voor adequate bescherming.
• Gewicht: personen met overgewicht hebben een verhoogd risico op MD. Wij adviseren uw BMI (gewicht in kg/lengte x lengte in m²) onder 25 te houden en te zorgen voor voldoende lichaamsbeweging (tenminste een half uur per dag).
• Hypertensie: hoewel de relatie met maculadegeneratie minder eenduidig is dan bovengenoemde factoren, adviseren wij u om uw bloeddruk nauwkeurig te controleren.
• Andere factoren zoals zonlichtexpositie en alcohol zijn minder duidelijk. Wij geven hierover geen specifieke leefregels aan.
• Bron: Erasmus MC, dat al meer dan 20 jaar wetenschappelijk onderzoek doet naar MD. In de meer dan 100 wetenschappelijke publicaties heeft ‘Rotterdam’ onder andere de schadelijke invloed van roken op MD ontdekt, specifiek gen-onderzoek gedaan en gevonden dat anti-oxidanten beschermen.