Menselijke cellen, weefsels en organen komen straks uit Nederlandse fabriek

Tom Oostrom, directeur Nierstichting: Gezondheidszorg bestaat eigenlijk niet. Het is ziektezorg; het is hoofdzakelijk het bestrijden van symptomen.

MAASTRICHT – Nederland krijgt in de komende jaren een ‘fabriek’ die beschadigde menselijke weefsels en cellen repareert en/of vervangende (mini)organen kweekt. Daarmee kunnen – bij de individuele patiënt of bij een groep patiënten – ziekten definitief worden genezen of uitgeschakeld.

Het klinkt als pure science fiction, maar de ontwikkelingen met cel- en weefselkweek zijn ook in Nederland al verder dan menigeen veronderstelt. In laboratoria van Nederlandse ziekenhuizen en wetenschappelijke onderzoeksinstituten worden bovendien al mini-organen (‘organoïden’) gekweekt voor onder meer het uittesten van allerlei geneesmiddelen.

Een gekweekte nier op voorraad in de maten small, medium of large is niet langer ondenkbaar. Een hart van jonge stamcellen voor een oude man? Het komt er ooit van. Het zal net zo gewoon zijn als een kunstknie- of heup in een fabrieksverpakking.

Insuline

De cel- en weefselfabriek omvat vier centra voor ‘regeneratieve’ geneeskunde die het verschil kunnen gaan maken. Zij nemen uiteindelijk bewezen effectieve vindingen op het terrein van cel- en weefselreparatie in productie. Zo kunnen bijvoorbeeld over enige tijd zogeheten ‘Eilandjes van Langerhans’, die insuline produceren, worden gefabriceerd ter vervanging van niet-werkzame eilandjes bij type-1 diabetes. De ziekte wordt daarmee voorgoed genezen – bij een enkeling of zelfs bij een hele groep patiënten.

Het demissionaire kabinet heeft vrijdag besloten 56 miljoen euro neer te tellen voor deze fabriek voor regeneratieve geneeskunde. Het bedrag komt uit het Nationaal Groeifonds, waaruit tien grootschalige projecten worden bekostigd die Nederland langdurig moeten versterken. Zoals openbaar vervoer en infrastructuur, kunstmatige intelligentie, quantumtechnologie en waterstof (groene chemie). Met bijdragen van onder meer de provincies is het voorlopig te besteden bedrag voor weefselregeneratie, een nieuwe bedrijfstak in de geneeskunde,  110 miljoen euro.

Het project is in vrijwel totale stilte voorbereid. Bijna lijkt in het schemer van wetenschappelijke achterkamertjes de toekomst van de geneeskunde bekokstoofd.

Genezing

Volgens Tom Oostrom, directeur van de Nierstichting, een van de betrokken gezondheidsfondsen, gaat de cel- en weefselfabriek een stap verder dan hetgeen het ziekenhuis kan bieden: ,,Gezondheidszorg bestaat eigenlijk niet,”, zegt hij, ,,Het is ziektezorg wat een ziekenhuis levert; het is hoofdzakelijk het bestrijden van symptomen. Nu ligt evenwel de definitieve opheffing van bepaalde ziekten in het verschiet. Diabetes type-1 is het verst gevorderd, maar nierziekten zijn nog niet zo ver. Dit vanwege de complexiteit van de nier en de verschillende celtypen waaruit de nier is opgebouwd.” Overigens is de Nierstichting zelf sinds 2014 in afwachting van de ontwikkeling van de draagbare kunstnier waartoe zij opdracht heeft gegeven.

Dat de fabriek voor regeneratieve geneeskunde, als alles meezit, volledige genezing dichterbij brengt van ziekten als nierfalen, artrose en hartfalen is echt nog een verhaal voor de verdere toekomst. Maar wel een hoopvol stapje in die richting.

Tekst leest door onder foto

Tom Oostrom, directeur Nierstichting

Gezondheidsfondsen

De fabriek zal straks, over twee tot drie jaar, locaties hebben in Utrecht, Maastricht, Eindhoven en Leiden. Het zijn productiefaciliteiten die stamcellen kweken, micro- en macro-weefsels produceren en andere bioweefsels. Ze maken toepassingen van menselijke materialen die uiteindelijk in kleinere universitaire laboratoria zijn uitgedacht en uitgetest. Zo is ‘Utrecht’ sterk in het integreren van de materialen en cellen door middel van biofabricage. ‘Maastricht’ richt zich op de assemblage van microweefsels tot macroweefsels. ‘Eindhoven’ ontwikkelt nieuwe biomaterialen waar stamcellen aan kunnen worden toegevoegd om het lichaam te helpen beschadigde functies te herstellen. En ‘Leiden’ houdt zich bezig met stamcellen. Samen vormen de productiecentra, die aan Nederlandse en Belgische universiteiten en hun academische ziekenhuizen zijn verbonden, één fabriek voor menselijke cellen en weefsels.

Het totale project heet RegMedXB (‘Regenerative Medicine Crossing Borders). Het is een samenwerking van onderzoeksinstellingen, overheden, provincies en bedrijfsleven in Nederland en Vlaanderen. Ook gezondheidsfondsen als Diabetes Fonds, de stichting DON, de Hartstichting, ReumaNederland en de Nierstichting zijn nauw betrokken. 

Een gekweekte nier op voorraad in de maten small, medium of large is niet langer ondenkbaar. Een hart van jonge stamcellen voor een oude man? Het komt er ooit van. Het zal net zo gewoon zijn als een kunstknie- of heup in een fabrieksverpakking.