Maria Koijck: ‘Keerzijde van mijn borstreconstructie: bergen weggooiplastic!’

Operatieschaartjes, ingevlogen vanuit Japan, worden na één knip meteen bij het afval gedumpt.

GRONINGEN – Afvalkunstenaar Maria Koijck (55) kon haar ogen bijna niet geloven toen ze zag hoeveel plastic er alleen al gebruikt was bij haar borstamputatie, eind augustus 2019.  

,,Een werkelijk ongelooflijke berg…”, zegt ze. ,,Niet normaal eigenlijk.” De hoeveelheid die vrij kwam zal Maria dan ook niet snel vergeten. Al was het maar door het indrukwekkende kunstwerk dat ze ermee maakte en liet vastleggen op foto en in een korte video. ,,Denk je eens in zóveel operatiemateriaal – en dat per patiënt. Dag in dag uit, in duizenden ziekenhuizen wereldwijd. Zestig procent ervan bestaat uit disposables; veel van dat alles wordt dus weggegooid na eenmalig gebruik. Zoals operatieschaartjes, ingevlogen vanuit Japan, die na één knip meteen bij het afval worden gedumpt. Ook veel van dat wegwerpspul komt uit China.”

Steriel

Jaren eerder was Maria zelf verpleegkundige in het Martini Ziekenhuis in Groningen. Uit die tijd herinnert ze zich nog hoe beduidend lager het plasticgebruik toen was, en hoe zij en haar collega’s gewoon nogmaals hun handen wasten wanneer een extra handeling bij een patiënt nodig was.

Maar nu…?! ,,Bij elke nieuwe verrichting bij mij werd een schoon paar steriele latex handschoenen aangetrokken”, vertelt ze. Een sterielere behandeling was nauwelijks denkbaar, nadat bij het bevolkingsonderzoek ‘iets verdachts’ was gevonden in haar linkerborst. Het bleken uiteindelijk drie uiteenliggende tumorhaarden. ,,En dat terwijl ik aanvankelijk nergens bang voor was geweest. Immers, al eerder was ik eens onderzocht, waarbij cystevorming was aangetroffen aan de rechterkant. Nu verwachtte ik weer zoiets, maar het bleek na echo’s en biopten een totaal ander verhaal.”

Planeet

Als oud-verpleegkundige en met de verbale vrijheid van de kunstenaar durfde Maria Koijck dan ook moeiteloos die toch wat ongebruikelijke vraag te stellen aan ‘haar’ plastisch chirurg van het UMC Groningen: ‘Mag ik ál mijn operatieafval van de borstreconstructie hebben, mee naar huis nemen?’ Dit, omdat die plastic afvalberg haar artistiek tot een nieuw werk had geïnspireerd: een statement tegen het overdadige plasticgebruik – in Nederland, maar ook wereldwijd, en de negatieve gevolgen daarvan voor het milieu en al het leven op onze planeet.

Denk dus niet dat ik ondankbaar ben, verre van dat. Maar tóch…  ik ben wel geschrokken van al dat plastic.

,,Maar niet…”, zo benadrukt Maria onmiddellijk, ,,om kritiek te uiten op het plasticgebruik door dit ziekenhuis dat mijn leven redde. Dat is toch meer een kwestie van de industrie; daar moet écht iets gaan veranderen. Dit is echt te erg. Bovendien was en ben ik wel heel erg blij ben met de Nederlandse gezondheidszorg en de ingrepen die ik heb gehad. Ze hebben me immers genezen. Gered. Denk dus niet dat ik ondankbaar ben, verre van dat. Maar tóch…  ik ben wel geschrokken van al dat plastic. Kan dat niet anders, vraag je je af?”

Geen siliconen

De chirurg stemde in met het bewaren van het gebruikte materiaal, maar zei wel dat het ‘heel veel…’ zou zijn. Toen Maria Koijck na de ruim tien uur durende herstelingreep – waarbij een borst werd gereconstrueerd met haar eigen buikvet – uit de anesthesie ontwaakte, stonden er zes vuilniszakken vol ‘disposables’ op haar te wachten. Op enkele meters van haar bed. Gevuld met blauwe plastic handschoenen van het medisch- en verpleegkundig team van totaal 15 mensen die bij de borstreconstructie betrokken waren, evenals hun operatiejassen, schorten en mutsen, katheterslangen, onderleggers, klemmetjes, schaartjes, pincetten, bakjes – eigenlijk teveel om op te noemen. Overigens zegt Koijck doelbewust niet voor siliconen maar voor buikvet te hebben gekozen, omdat zij geen kunststof in haar lichaam wilde.

Tekst leest door onder foto Maria Koijck in de voorbereiding van haar kunstwerk in het theater van Martini Plaza in Groningen. Eigen foto

,,Na de amputatie wist ik opnieuw wist ik niet wat ik zag, zes zakken vól!”, zegt Maria Koijck die volledig hersteld is en naar ze bijna euforisch uitroept ‘een schitterende nieuwe linkerborst’ heeft gekregen. ,,De ingreep duurde ruim tien uur. Maar wát een mooie borst, die warm is en goed doorbloed – omdat er naast buikvet ook bloedvaten uit de buik zijn mee verplaatst en aangesloten. Wát een enorme prestatie van de chirurg en het team. Mijn nieuwe borst voelt volledig aan als ‘eigen’. En ziet er ook zo uit: als mijn weggenomen borst. Mijn tepel heb ik kunnen behouden. Echt je ziet het verschil met de verwijderde borst eigenlijk niet. Het voelt zo vertrouwd. Ik ben zo dankbaar, en er zo gelukkig mee ook, bijna denk je af en toe dat het allemaal niet heeft plaatsgevonden…”

Schuimbekertje

Maar toch… al dat plastic. Dat ervaart Maria als de schaduwzijde van de ingreep en de behandeling daarna. ,,Als ik na de operatie op mijn bed medicatie aangereikt kreeg, ging dat samen met een klein wit schuimbekertje van styrofoam gevuld met een paar slokken water, om het doorslikken van de tabletten te vergemakkelijken. ‘Waarom dat bekertje?’, vroeg ik mij dan af, terwijl mijn nachtkastje nog vol stond met lege glazen van de koffie en thee… Maar er was méér plastic voor eenmalig gebruik buiten de operatie(s) om: zoals een plastic schoteltje waarop een chocolade Prince-koekje lag. Ja, het oog wilde  ook wat, puur voor ‘de presentatie van het koekje’. En daarna? Wordt het plastic weggegooid. Zinloos afval. Net als alle verpakkingsmaterialen waarin de spullen geleverd worden.”

Maria Koijck liet zich vereeuwigen in een cirkel van stuk voor stuk eenmalig gebruikt operatiemateriaal van haar eigen borstreconstructie. Het werk is geïnspireerd op Leonardo da Vinci’s ‘Man van Vitruvius’, diens wereldberoemde tekening uit omstreeks 1490. Gehuld in slechts een operatiehesje en omringd door honderden grote en kleine plastic attributen uit de o.k. van het universiteitsziekenhuis van Groningen.

Ergernis

,,Opvallend veel bijval heb ik gekregen ik van verpleegkundig personeel en artsen, die het met me eens zijn dat er wel erg veel wegwerpmaterialen worden gebruikt. Ook zij vinden dat daarin verandering moet komen. Het is een ergernis die bij velen leeft, en dit is de tijd om daar echt iets tegen te ondernemen.”

Tekst leest door onder foto Ook roestvrij staal wordt eenmalig gebruikt, zoals dit verbandschaartje. Het wordt deze zomer geëxposeerd als voorbeeld van zinloze verkwisting. Eigen foto

Het leidde tot het plan, dat deze zomer daadwerkelijk wordt gerealiseerd, om Het Museum voor Zinloos Afval te stichten. In het Universitair Medisch Centrum Groningen. ,,In eerste instantie vraag ik personeel van alle afdelingen van het ziekenhuis om mij (gebruikte) disposables te brengen. Ze worden allemaal – per stuk – strak geëxposeerd in glazen stolpen. Met daarbij onder meer de beschrijving wat het is, waarvoor het is gebruikt is, en informatie over de belasting voor het milieu.”

Miljoen keer

En intussen bekijken dagelijks duizenden mensen over de hele wereld op het internet de anderhalve minuut durende video, waarbij te zien is hoe Maria Koijck de bij haar operatie gebruikte disposables in cirkels legt en uiteindelijk in de karakteristieke Da Vinci-houding in haar werk gaat liggen. Het filmpje, met speciaal hiervoor gecomponeerde muziek, is naar verluidt al een miljoen keer bekeken. In de laatste seconden ervan blaast de wind de plastic flarden symbolisch weg…

,,De reacties waren overweldigend”, zegt Maria Koijck. ,,Mijn video is zelfs in Iran bekeken: zelfs 25.000 keer. Daar blijkt veel belangstelling voor plastische chirurgie te bestaan…”