‘Maartje Bijl kan met haar donorhanden zelfs de trapleuning weer vasthouden’

Patiënt werd getroffen door ernstige bacteriële besmetting, die haar handen en voeten kostte

NIJMEGEN – Maartje Bijl (48) trekt de vingers van haar rechter donorhand door haar blonde haar. Alleen al het bijna-automatisme waarmee ze die beweging maakt, zegt veel over de rust die in haar leven eindelijk is bereikt na zeven tumultueuze jaren.

Twee jaar geleden was Maartje de eerste persoon in Nederland die een dubbelvoudige handtransplantatie onderging. Ze kreeg begin juli 2019 de handen van een donor, na een operatie in het Radboudumc in Nijmegen die een etmaal duurde. Een zeer kwaadaardige bacteriële infectie die zich via de bloedbaan verspreidde en bloedvergiftiging (sepsis) veroorzaakte, tastte in 2014 zowel Maartjes handen als voeten aan. Zodanig zelfs, dat ze haar ledematen allemaal verloor.

Zelfstandig leven

Rotterdamse Maartje Bijl, die jarenlang kapster was, ‘kan nu weer schrijven en ook de trapleuning vasthouden’, meldt het ziekenhuis waarvan een omvangrijk team van artsen haar na een unieke chirurgische ingreep (gevolgd door een lange en intensieve revalidatie) weer een grotendeels zelfstandig leven teruggaf.

‘De nieuwe handen voelden direct vertrouwd’, laat het ziekenhuis namens Maartje Bijl weten. De indrukwekkende operatie stond onder leiding van prof. Dietmar Ulrich (hoofd afdeling Plastische Chirurgie) en hand- en onderarmchirurg prof. Steven Hovius. De chirurgen van het ziekenhuis, voor wie een dergelijke hand-overzetting ook de eerste keer was, oefenden uitvoerig op armen van mensen die hun lichaam ter beschikking stellen aan de wetenschap. Ook printten ze speciale mallen met een 3D-printer. Dat kon in alle rust worden voorbereid. Maar toen het telefoontje kwam over beschikbare donorarmen, schakelde iedereen direct in de hoogste versnelling. Want waar een transplantatie in Amerikaanse ziekenhuisseries altijd net goed gaat dankzij het knappe stuurwerk van de ambulancebroeder en de sprint van de sportieve dokter, gaat het in de praktijk ook wel eens mis.

Donorledematen langer houdbaar door verbeterde bewaartechniek

Het vastmaken van de ene hand duurde bijna zes uur, de andere hand vergde negen uur En dan hebben de donorhanden (van een Nederlandse donor) ook nog reistijd van donor naar ontvanger. ,,Hoe langer het duurt voordat een orgaan is aangesloten, hoe kleiner de kans op een succesvolle transplantatie”, vertelt Anne Sophie Kruit, plastisch chirurg in opleiding in het Radboudumc. ,,De schade die ontstaat in het weefsel tijdens het bewaren vergroot bovendien de kans op afstoting. De ingreep is heel heftig voor een patiënt en je wilt de kans op afstoting zo klein mogelijk maken.”

Anne Sophie Kruit promoveert op 24 september op de ontwikkeling van een nieuwe bewaartechniek waarmee handen zeker drie keer zo lang houdbaar zijn. Haar werk droeg ook bij aan de operatie van Maartje. ,,Het is een strijd tegen de tijd,” vertelt Anne Sophie Kruit in een mediabericht over haar aanstaande wetenschappelijke promotie. ,,De standaard procedure is nog altijd koelen op smeltend ijs. Een stuk huid blijft zo ongeveer een etmaal bruikbaar voor transplantatie, maar weefsels waar spieren in zitten lopen snel schade op. Spieren hebben veel zuurstof en voedingsstoffen nodig en beschadigen dus ook sneller. Op ijs blijft weefsel met spieren maar ongeveer 6 uur goed.”

Energiedrank

Anne Sophie deed onderzoek naar een nieuwe bewaartechniek en laat zien dat spieren en ledematen zo minstens 18 uur houdbaar zijn, een enorme winst vergeleken met 6 uur op ijs. Bij deze techniek sluiten artsen de donororganen of ledematen direct na het verwijderen aan op een aangepaste mini hart-long machine. Die pompt een speciale bewaarvloeistof door het weefsel, een soort energiedrank met zuurstof en voedingsstoffen. Deze techniek is al de standaard voor lever- en niertransplantatie, maar voor het gebruik bij ledematen waren veel aanpassingen nodig.

De mini hart-long machine werd nog niet gebruikt bij de operatie van Maartje Bijl, maar de bewaarvloeistof wel. ,,Het was twee jaar geleden nog te spannend om de eerste dubbele handtransplantatie te combineren met de nieuwe bewaartechniek. Maar in de toekomst willen we de machine zeker gaan inzetten. We willen daarbij toe naar een handzaam apparaat op een trolleykarretje, dat qua formaat ook prima mee kan in de ambulance.”

• De eerste succesvolle handtransplantatie vond in 1998 plaats in Frankrijk. Sindsdien zijn er wereldwijd al meer dan 100 handtransplantaties uitgevoerd, waarvan 70 dubbele handtransplantaties. De uitkomst van het overgrote merendeel van deze transplantaties is dat de patiënten na een intensieve revalidatie weer een acceptabele handfunctie terugkregen.