Lopen medewerkers van afvalwaterzuiveringsinstallaties een verhoogd risico op legionellabesmetting? Dat wil de Tweede Kamerfractie van 50Plus weten van de minister van Infrastructuur en Waterstaat in zojuist gestelde schriftelijke vragen. Kamerlid Corrie van Brenk, indiener van de vragen, zegt: ,,Wij vragen ons af: zijn er bij de waterschappen in al die jaren dan nooit mensen ziek geworden - of erger nog - , als gevolg van het vrijkomen van de legionellabacterie tijdens zuiveringsprocessen? Hebben ze zich daartegen beschermd? En zo ja, wisten ze dan van de eventuele risico's voor de omgeving?"

RIVM: ‘Aantal longontstekingen in Nederland door legionellabesmettingen in vijf jaar verdubbeld’

BILTHOVEN – Honderden mensen die in de nabijheid van een waterzuiveringsinstallatie in Nederland wonen of werken, of daar regelmatig in de buurt vertoeven, zijn in de afgelopen jaren mogelijk besmet geraakt met de legionellabacterie via waterverstuivingen (‘aerosolen’) vanuit besmette bassins.

Dat blijkt uit metingen van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, vastgelegd in twee nieuwe onderzoeksrapporten. Aerosolen (nevels met miljarden minuscule waterdeeltjes) kunnen hoog door de lucht worden meegevoerd op de wind en soms op enige afstand van de ‘opstijgplek’ neerkomen en daar worden ingeademd.

Volgens het RIVM is het aantal longontstekingen in Nederland door een besmetting met legionella in vijf jaar verdubbeld, van zo’n 300 per jaar in 2013 naar omstreeks 600 per jaar in 2018.

Besmette tuinslang veroorzaakte begin 1999 een van de grootste uitbraken van veteranenziekte in de geschiedenis.

De onthullende RIVM-onderzoeken brengen bij velen herinneringen terug aan de Legionellaramp op de Westfriese Flora, een jaarlijkse overdekte tuinbouw- en bloemententoonstelling in Bovenkarspel. Die kostte in februari 1999 aan 32 mensen het leven en veroorzaakte bij ruim tweehonderd mensen ziekteverschijnselen. Zij leden korte of langere tijd ziek aan de legionairs- of veteranenziekte’. Een aantal van hen kampte met ernstige longproblemen en overleefde ternauwernood. Opgestelde bubbelbaden, gevuld met water uit een met legionella ‘gevulde’ tuinslang, die daar al maanden ongebruikt aan een katrol in de tentoonstellingshal hing, veroorzaakte de catastrofe. Een bubbelbadenverkoper uit Heerhugowaard werd in enige mate verantwoordelijk gehouden voor nalatigheid bij het treffen van veiligheidsmaatregelen waardoor de ramp zich in volle omvang kon voltrekken. Hij kreeg (onder meer daarvoor) een jaar onvoorwaardelijke celstraf.

Warm water

Nederland telt totaal 776 afvalwaterzuiveringsinstallaties. Bij 81 daarvan zijn de omstandigheden soms ‘gunstig’ voor de groei en verspreiding van de verraderlijke legionellabacterie, stelt het RIVM. Het gaat om installaties voor de zuivering van industrieel afvalwater en rioolwater. ,,In sommige afvalwaterzuiveringsinstallaties kan Legionella goed groeien. Dit geldt vooral wanneer water in de bassins voor zuivering warm is en er lucht ingeblazen wordt. Tijdens zulke zuiveringsprocessen kunnen kleine druppeltjes water (aerosolen), met daarin legionellabacteriën, in de lucht komen. Dit zorgt ervoor dat de legionellabacterie zich verspreidt via de lucht naar de omgeving.” De meeste mensen worden evenwel niet ziek als ze de legionellabacterie inademen, legt het RIVM op zijn voorlichtingssite uit. Als er klachten ontstaan, gebeurt dat meestal  binnen twee tot tien dagen nadat de bacterie is ingeademd. Sommige mensen krijgen milde, griepachtige klachten. Dat gaat na een paar dagen vanzelf weer over.

Een waterzuiveringsinstallatie. Foto: Waternet

Veiligheidsmaatregelen

RIVM noemt het belangrijk dat de waterzuiveringsinstallaties met een verhoogd risico op verspreiding van Legionella metingen laten uitvoeren en daarop hun veiligheidsmaatregelen afstemmen, ook al om werknemers te beschermen. Voorbeelden van maatregelen zijn: het afdekken van waterbassins of het filteren van lucht rond waterbassins met UV ultraviolet straling. Sommige maatregelen helpen goed, maar het effect van een maatregel kan tussen installaties verschillen. Het effect hangt namelijk af van het zuiveringsproces en de grootte van de installatie.

Eind september 2019 stelden de Tweede Kamerleden Van Brenk (50PLUS) en Van Kooten-Arissen (PvDD) schriftelijke vragen over het gebrek aan inspectie op biologische waterzuiveringen. Dit naar aanleiding van een publicatie in het Brabants Dagblad over het achterwege blijven van controles bij zo’n tweehonderd waterzuiveringen, terwijl daar een mogelijk verhoogd risico op verspreiding van Legionella bestond. De Kamerleden vroegen de ministers van Infrastructuur en Waterstaat, Medische Zorg en Binnenlandse Zaken om opheldering. Die is er nu gekomen, via het RIVM.

Installateurs: Terugkerende vakantiegangers lopen verhoogde kans op  legionella-infectie in eigen huis. Veel mensen miskennen de gevaren van kranen die langer dan een week niet worden gebruikt.

Volgens het RIVM is het weliswaar aannemelijk dat de Nederlandse waterzuiveringsinstallaties tot besmetting hebben geleid, maar waar de patiënten hun besmetting oorspronkelijk hebben opgelopen blijft in veel gevallen onduidelijk. Bekende (risico)bronnen van legionella kunnen ook bubbelbaden en natte koeltorens zijn. Maar patiënten kunnen de ‘legionairs- of veteranenziekte’ evenzeer hebben opgelopen in het buitenland, dit zou voor een flink deel van de geïnfecteerden gelden. Een Nederlandse man meldde ons deze week dat zijn partner is overleden aan de gevolgen van een legionellabesmetting in Italië, waarschijnlijk doordat hij in een van de hotels,  waar zij tijdens een rondreis verbleven, gedurende een douchebeurt moet zijn geïnfecteerd. Onduidelijk is in welk van de bezochte hotels de besmetting plaatsvond.

Volgens Techniek Nederland, de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche, komen ook na de vakantie onnodig veel legionellabesmettingen voor. De installateursvereniging heeft een aantal tips op een rij gezet om legionellabesmetting te voorkomen. ,,Terugkerende vakantiegangers lopen een verhoogde kans op een legionella-infectie in eigen huis. Veel mensen miskennen de gevaren van kranen die langer dan een week niet worden gebruikt.”

25 graden

Hierdoor staat het water in de leidingen soms wel een week of langer stil en komt de watertemperatuur al snel boven de 25 graden uit. ,,Deze twee factoren hebben een negatief effect op de kwaliteit van leidingwater wat de kans op vermeerdering van de legionellabacterie vergroot. De legionellabacterie kan vermoeidheid, verlies van kortetermijngeheugen, longontsteking en forse griep veroorzaken. In een aantal gevallen kan een legionella-infectie zelfs een dodelijke afloop hebben. Jaarlijks zijn er enkele honderden meldingen, maar waarschijnlijk komen er in werkelijkheid veel meer legionellabesmettingen voor.

Techniek Nederland raadt terugkerende vakantiegangers aan om bij thuiskomst de douche vier à vijf minuten rustig te laten stromen, om te voorkomen dat het water vernevelt. Besmetting vindt namelijk vooral plaats door het inademen van de waternevel, waardoor de bacterie zich in de longen nestelt. Eric van der Blom, specialist legionellapreventie bij Techniek Nederland: ,,Verneveling ontstaat voornamelijk onder de douche. Je kunt dit voorkomen door de sproeikop onder water in een emmer te houden of de douchekop in een washandje te verbergen.”

Tips om legionellabesmetting te voorkomen

  • Spoel na de vakantie alle koud- en warmwaterkranen vier á vijf minuten lang.
    Laat het water rustig stromen en voorkom dat u daarbij het water vernevelt. Dat doet u door de sproeikop onder water in een emmer te houden, in een washandje of het sproeistuk van de kraan af te halen.
  • Ook een tuinslang die in de volle zon hangt kan flink opwarmen, waardoor zich legionella kan ontwikkelen. Spoel daarom eerst een tuinslang die niet dagelijks wordt gebruikt. Voorkom ook hier verneveling.
  • Vaak kunt u zelf de temperatuur van het warm water instellen. Zorg ervoor dat het warme water uit alle kranen ten minste een temperatuur van 55 graden heeft.
  • Pas de drinkwaterinstallatie nooit zelf aan, maar laat dat doen door een erkend installatiebedrijf. Het is vooral belangrijk om ‘dode leidingen’ en opwarming van koud water door naastgelegen warme leidingen (hotspots) bij de aanleg en aanpassing van de drinkwaterinstallatie te voorkomen.
  • Bubbelbad (spa, whirlpool, jacuzzi, hot tub) regelmatig reinigen en ontsmetten volgens de gebruiksaanwijzing.
  • Techniek Nederland adviseert om ook op de vakantiebesmetting alle kranen enkele minuten te laten doorspoelen.

Meest populair in Aandoeningen