HISTORISCHE DOORBRAAK ophanden met kweken van organen?

UTRECHT/TOKIO – Wordt het binnenkort mogelijk om mensen met een orgaanziekte te genezen door het implanteren van een gekweekt mini-orgaantje met zoveel mogelijk overeenkomende eigenschappen? Een lever of een nier, darmen zelfs, waarin dan een ‘matchend’ miniatuur-orgaan wordt geplaatst dat in een laboratorium is gevormd uit de stamcellen van een gezonde weefseldonor…

Binnen enige maanden zal duidelijk zijn of dit de toekomst kan zijn van de orgaan- en transplantatiegeneeskunde. Als het lukt dan zou het omvangrijke tekort aan vervangende organen zoals een nieuwe nier, longen of een donorhart wellicht tot het verleden kunnen behoren. Het zou een tot wereldwijde euforie leidende doorbraak betekenen…

Voor het eerst in de geschiedenis wordt binnenkort in Tokio een gekweekt mini-orgaantje geplaatst bij een mens. Het gaat om een Utrechtse vinding.

Onderzoekers van het Utrechtse Hubrecht Instituut, geleid door de vooraanstaande Nederlandse moleculair geneticus prof. Dr. Hans Clevers, wachten in spanning het moment af dat de door hen ontwikkelde orgaankweektechniek wordt uitgetest in een laboratorium in Tokio. Onder leiding van de Japanse gastro-enteroloog professor Mamoru Watanabe en ‘chromosome engineer’ Toshiro Sato van de Keio University in Tokio wordt voor het eerst in de geschiedenis zo’n mini-orgaantje, een zogeheten ‘organoid’, geplaatst bij een mens.

Orgaanziek

Enkele Japanse patiënten met een ziekte van de dikkedarm ondergaan daar de transplantatie met een uit stamcellen gekweekte miniatuurdarm,  ontstaan volgens de door Hans Clevers uitgedachte kweektechniek. De eerste ‘mini’-transplantatie vindt mogelijk al volgende maand of in maart plaats. Als de experimentele transplantaties uiteindelijk lukken, dan zou dit mogelijk een revolutionaire ontwikkeling kunnen betekenen voor wereldwijd miljoenen mensen die ‘orgaanziek’ zijn.

Mogelijk straks voor iedere orgaanpatiënt: een matchend orgaan ‘op de plank’.

Het zou in de (nog verre) praktijk kunnen betekenen dat de kweek van vervangende organen op grotere schaal kan plaatsvinden. Ofwel: in principe voor iedere orgaanpatiënt een matchend orgaan ‘op de plank’.

Dr Toshiro Sato slaagde er uiteindelijk in colonorganoïden naar zieke darmen te transplanteren, eerst nog in de dikke darm van muizen met een ’opgewekte’ darmontsteking (colitis). Een jaar of tien geleden dacht stamcelonderzoeker Hans Clevers de orgaan-kweektechniek uit in het Hubrecht-laboratorium te Utrecht.

Vijf jaar geleden, in 2015, publiceerden Clevers en zijn Utrechtse onderzoeksgroep de resultaten van de kweek van mini-levers in het Amerikaanse vaktijdschrift Cell. ,,Weefsels raken in verval en breken af”, zei Clevers in een gesprek met mij voor De Telegraaf. ,,De menselijke lever heeft echter als kenmerk dat hij zichzelf kan repareren met eigen stamcellen. Dit orgaan bracht ons jaren geleden op het idee om te kijken of wij deze cellen konden vermeerderen teneinde ze levers te laten repareren of compleet te laten ’herbouwen’. Dat is nu gelukt.”

Analyses

Het bleek toen al in het laboratorium mogelijk om in vier maanden tijd uit één enkele leverstamcel een volledig nieuwe lever op te kweken. ,,Alle analyses laten zien dat dit gekweekte weefsel genetisch niet afwijkt van gezond leverweefsel en bovendien zeer stabiel is”, stelde Clevers toen. Dit principe zou, voorspelde hij toen, ook moeten kunnen gelden voor longen, nieren, harten en andere organen, zoals darmen. En dat is nu voor een deel al gerealiseerd.

In het Algemeen Dagblad zegt professor Clevers daar vandaag over: ,,We ontdekten hoe je een stukje darmweefsel kunt pakken en ervoor kunt zorgen dat de stamcellen daarin zichzelf delen. Vervolgens ontstaat er een mini-orgaantje dat je terug kunt plaatsen in het grotere orgaan in het lichaam”, vertelt de onderzoeker. ,,Zo’n mini-orgaantje kan ervoor zorgen dat de falende lever of beschadigde nier in kwestie zichzelf compleet herstelt.”

,,De lever bracht ons jaren geleden op het idee om te kijken of wij deze cellen konden vermeerderen teneinde ze levers te laten repareren of compleet te laten ’herbouwen’.”, zei moleculair geneticus en stamcelonderzoek professor Hans Clevers (rechts) in gesprek met medisch journalist René Steenhorst. Foto: THIJS ROOIMANS