Hartschade als keerzijde van kinderkanker

UTRECHT – Binnen enkele weken, in januari 2020, start wetenschappelijk onderzoek naar het vroeg kunnen opsporen van hartschade bij kinderen en jongeren, na hun behandeling tegen kanker. deze zijn gisteren gepubliceerd

De studie naar de keerzijde van hun overwinning op jeugdkanker, is het directe gevolg van de Elfstedenzwemtocht, afgelopen zomer, van de foundation van langeafstandszwemmer Maarten van der Weijden en de Stichting KiKa (‘kinderenkankervrij’).

Overlevingskans van kinderen met kanker is de voorbije jaren sterk verbeterd.

De overlevingskans van kinderen met kanker is de voorbije jaren sterk verbeterd, waardoor ze steeds ouder kunnen worden. Per jaar krijgen ruim 500 kinderen in Nederland de diagnose kinderkanker. ,,Maar bepaalde soorten chemotherapie (bijvoorbeeld anthracyclines) en bestraling van het gebied rondom het hart kunnen helaas leiden tot beschadiging van hartcellen”, vertellen kindercardioloog dr. Heynric Grotenhuis van het UMC-Utrecht/Wilhelmina Kinderziekenhuis en postdoc-onderzoeker Lieke Feijen.  Anthracyclines beschadigen het erfelijk materiaal (DNA) van kankercellen. Weliswaar zijn ze heel effectief tegen veel  vormen van kanker, maar het nadeel is dat deze chemobehandeling uiteindelijk hartschade kan veroorzaken.

,,Deze kinderen hebben daardoor op latere leeftijd een verhoogd risico op een verminderde hartfunctie, wat uiteindelijk kan leiden tot hartfalen en vroegtijdig overlijden”, zegt kinderoncoloog Annelies Mavinkurve-Groothuis van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie. Daar houdt zij zich bezig met het bestrijden van solide tumoren, in het bijzonder nier- of ovariumtumor, en de gevolgen van chemotherapie op de hartspier.

,,We weten niet precies”, vervolgt dr. Mavinkurve, ,,waarom het ene kind wel hartschade krijgt en het andere kind niet. Als we tijdens een behandeling de kinderen die hartschade ontwikkelen vroegtijdig kunnen opsporen, kunnen we verdere schade voorkomen door bijvoorbeeld het geven van een lagere dosis van de anthracyclines.”

Dat is een van de belangrijkste aandachtspunten in de zogenoemde studie EARLY-studie bij vooralsnog honderd kinderen. Op drie verschillende meetmomenten wordt bij de kinderen onderzocht of hartschade vroegtijdig kan worden opgespoord met behulp van nieuwe geavanceerde echo- en MRI-technieken.

Radioloog prof. Dr. Tim Leiner, expert in de beeldvorming van hart- en bloedvaten en aangeboren hartafwijkingen, en Leontien Kremer, hoogleraar Gepaste Zorg in de Kindergeneeskunde, vertellen: ,,Onze hoop en verwachting is dat we hartschade met de nieuwe technieken eerder kunnen opsporen. Als dit werkelijk zo is dan zal onze studie een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van deze kinderen in hun kindertijd, maar ook in hun volwassen leven.”

De EARLY-studie bij kinderen met kanker is een samenwerking tussen onderzoekers en kinderoncologen in Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie, kindercardiologen van het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) en radiologen van het UMC Utrecht.

Het onderzoekteam, v.l.n.r.: Tim Leiner, Leontien Kremer, Annelies Mavinkurve, Lieke Feijen en Heynric Grotenhuis. Foto: UMC Utrecht

Al in 2010 vormde mogelijke hartschade bij kankerpatiëntjes na chemotherapie en/of bestraling de kern van een studie door onderzoekers van het Emma Kinderziekenhuis en het Academisch Medisch Centrum MC in Amsterdam. ‘Ruim een kwart van de kinderen die genezen van kanker kunnen als jongvolwassene geconfronteerd worden met serieuze hartproblemen’, luidde toen de conclusie van de Nederlandse onderzoekresultaten die verschenen in het Amerikaanse medische vaktijdschrift Archives of Internal Medicine.

Van de kinderen die hun kanker wisten te trotseren had, in 2010, zo’n 27 procent afwijkingen aan het hart, veelal in een vroege fase. ,,De hartschade is vrijwel zeker het gevolg van de combinatie van chemotherapie en bestraling die de jeugdige patiëntjes destijds in hun hartstreek gekregen”, meenden de onderzoekers. ,,Er is echter in bijna alle gevallen nog geen sprake van klachten.”

Steeds meer kinderen genezen van kanker. In de jaren veertig van de vorige eeuw was dat nog ongeveer 20 procent, nu blijft 70 tot 80 procent van de kinderen vijf jaar na behandeling vrij van kanker. Een team onder leiding van Van der Pal heeft 600 genezen verklaarde kinderen gevolgd, die in het AMC zijn behandeld. Van ruim 500 overlevenden is een echo van het hart gemaakt, gemiddeld vijftien jaar nadat ze genezen zijn verklaard.

In 2015 ontdekten onderzoekers van het AMC in Amsterdam, samen met een onderzoeksgroep uit Vancouver, Canada, een gen dat een sterke voorspeller blijkt te zijn voor hartschade na chemotherapie bij kinderen. Het onderzoek werd gedaan onder 450 kinderen die werden behandeld met chemotherapie.