Elektronische neus ruikt voorstadium van slokdarmkanker

Slechts handjevol artsen in Nederland heeft ruime ervaring in herkennen van beginnende slokdarmkanker.

NIJMEGEN/EINDHOVEN – De draagbare ‘elektronische’ neus – de e-nose – herkent slokdarmkanker moeiteloos en in een ongekend vroeg stadium. Deze vernuftige snuffelaar pikt deze beginnende kanker er meteen uit, aldus stellen onderzoekers van de Nijmeegse ziekenhuizen Radboudumc en Canisius Wilhelmina (CWZ), evenals het Ziekenhuis Bernhoven in Uden. Dat blijkt uit hun onderzoek bij ruim vierhonderd patiënten.

Zojuist hebben ze er een uitgebreid artikel over gepubliceerd in het wetenschapsmagazine ‘GUT’, een gespecialiseerd vaktijdschrift van de British Society of Gastroenterology.

Algoritme

Ook onderzoekers van Amsterdam UMC, Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) en Catharina Ziekenhuis in Eindhoven begeven zich in principe op hetzelfde terrein: vroege opsporing van slokdarmkanker, zij het via een andere weg. Zij hebben een geavanceerd computerprogramma geschreven dat op basis van door hen ingevoerde stappen – een zogenoemd algoritme – zelfstandig en heel precies kan berekenen wat zij willen weten, namelijk: is er wel of geen sprake van beginnende kanker in de slokdarm?

In twee wetenschapstijdschriften, Gastroenterology en Gastrointestinal Endoscopy, beschreven zij de controle op het algoritmische proces om te komen tot feilloze diagnostiek door de computer. ,,De vroegste stadia van slokdarmkanker zijn moeilijk op te sporen”, zegt professor dr. Jacques Bergman, maag-darm-leverarts en interventie-endoscopist in het AMC/Amsterdam UMC. ,,Slechts een handjevol medisch specialisten in Nederland heeft daarin ruime ervaring. Daarom missen artsen soms beginnende kanker, die in feite nog gemakkelijk te behandelen zou zijn.” Bij kanker in een gevorderd stadium is de 5-jaarsoverleving minder dan vijftig procent. ,,Het is dus zaak om de beginnende kanker direct op te sporen”, stelt Bergman.

Het algoritme-team van AMC, TU-Eindhoven en Catharina Ziekenhuis test in aanwezigheid van een ‘patiënt’ het diagnostisch computerprogramma uit. Video: Catharina Ziekenhuis Eindhoven

Maagzuur

Met elk jaar zo’n 2.500 nieuwe patiënten staat slokdarmkanker achtste op de lijst van ‘meest voorkomende vormen van kanker’ in Nederland. Bij 1800 mannen en circa 700 vrouwen wordt de ziekte vastgesteld, meestal boven 60 jaar. Zeven mensen per dag krijgen deze diagnose te horen. Het aantal nieuwe gevallen neemt elk jaar toe. Per jaar overlijden in Nederland ongeveer 1.875 mensen aan deze vorm van kanker. Omdat slokdarmkanker vaak pas in een laat stadium wordt ontdekt, is 5 jaar na de diagnose ongeveer 24 procent van de patiënten nog in leven.

Een buis of een slang inslikken, hoe dun en flexibel ook… alleen al de gedachte daaraan doet menigeen kokhalzen.

De ontwikkeling van slokdarmkanker begint in veel gevallen met maagzuur – bijtend (of brandend) maagzuur. Mensen die al lang met klachten kampen van terugstromend maagzuur in de slokdarm (reflux) kunnen afwijkend weefsel in hun slokdarm ontwikkelen als gevolg van irritatie door dat maagzuur. Zo’n Barrett-slokdarm is één van de belangrijkste risicofactoren voor slokdarmkanker in de westerse wereld. Daarom krijgen mensen met een Barrett-slokdarm regelmatig een endoscopische controle in het ziekenhuis. Daarbij wordt een dunne buis met een klein cameraatje in de slokdarm gebracht. Maar prettig is dat allerminst, zelfs verre van dat voor degene die deze medische marteling, want zo zien velen dit, moet ondergaan. Een buis of een slang inslikken, hoe dun en flexibel ook… alleen al de gedachte daaraan doet menigeen kokhalzen.  Vandaar ook de zoektocht van wetenschappers naar andere methoden. Waarbij op een zo eenvoudig mogelijke – en vooral patiëntvriendelijke – manier toch de feiten aan het licht komen.

Geuren of smaken

Terug naar de e-nose, een apparaat dat bedoeld is om geuren of smaken te detecteren. Het ziet er allesbehalve uit als een neus. Eerder als een alcohol-in-het-verkeer-tester, en dat is niet zo verwonderlijk: de vernuftige ruiker meet vluchtige organische verbindingen in de uitademingslucht. Deze gasachtige verbindingen ontstaan tijdens allerlei stofwisselingsprocessen in het lichaam. Op den duur, zo menen de onderzoekers uit Uden en Eindhoven, kan deze snuffeltechniek mogelijk worden gebruikt in de huisartsenpraktijk. Om er de voorloper van slokdarmkanker (de Barrett slokdarm) mee vast te stellen.

Van de ruim 400 patiënten die aan de e-nose-studie deelnamen, hadden er 129 een Barrett-slokdarm en worstelden 141 met een reflux, waarbij – zoals gezegd –  maagzuur terugvloeit in de slokdarm. Een groep van 132 patiënten functioneerde als controlegroep. Yonne Peters, maag-darm-leveronderzoeker in het Radboudumc, vertelt: ,,Na analyse zagen we voor deze drie groepen duidelijk verschillende uitademprofielen. De gevoeligheid van de e-nose  om ‘Barrett’ op te pikken was hoog, namelijk 91 procent. Dat betekent dat de test 91 van de 100 mensen met Barrett-slokdarm opspoort op basis van het uitademprofiel. Een prachtig resultaat. Selectie van mensen die géén Barrett- slokdarm hebben ligt op 74 procent.”

Barrett-specialist dr Erik Schoon: De computer herkent vroege vormen van kanker in een Barrett-slokdarm; dat is één van de moeilijkste dingen in ons vak.

Professor Jacques Bergman (AMC) en dr. Erik Schoon (Catharina Ziekenhuis), specialisten op het gebied van Barrett-slokdarm en beiden betrokken bij het onderzoek, zijn enthousiast over deze technologische ontwikkeling. ,,De software ondersteunt de maag-darm-leverarts. De computer herkent vroege vormen van kanker in een Barrett-slokdarm; dat is één van de moeilijkste dingen in ons vak. Het herkennen vraagt om veel ervaring”, verduidelijkt Schoon.

De software wordt nu verder getest. De verwachting is dat het programma over twee jaar beschikbaar komt voor alle MDL-artsen in Nederland. ,,De computer gaat MDL-artsen, die maar enkele patiënten per jaar met een Barrett-slokdarm zien, ondersteunen bij het herkennen van deze vroegste vorm van slokdarmkanker. Dit bespaart patiënten later een zware operatieve ingreep waarbij een deel van slokdarm wordt verwijderd. Dat is bij late ontdekking vaak onontkoombaar”, aldus Schoon. Bergman vult aan: ,,Behandeling van vroege kanker is veel minder ingrijpend voor patiënten en vele malen goedkoper.”