Doorbraak bij ernstige netvliesaandoening

Radboudumc: Na dertig jaar onderzoek genetische afwijking gevonden bij meer dan 300 mensen

NIJMEGEN – Erfelijkheidsdeskundigen van het Radboudumc in Nijmegen zeggen de oorzaak te hebben gevonden van de genetische netvliesaandoening Retinitis pigmentosa.

Retinitis pigmentosa, ook wel kortweg met ‘RP’ aangeduid, is een ernstige oogziekte waarbij de lichtgevoelige cellen in het netvlies (de staafjes en de kegeltjes), in kwaliteit achteruit gaan.

Nederland telt op dit moment ruim 5.000 patiënten met deze aandoening. Elk jaar raken vijftig van hen voorgoed hun zicht kwijt. Wereldwijd gaat het om meer dan een miljoen patiënten. Aanvankelijk merken patiënten dat zij slechter in het donker gaan zien. Vervolgens wordt het gezichtsveld steeds kleiner, het zogeheten kokerzien ontstaat, en worden de patiënten slechtziend. Soms leidt de ziekte zelfs tot volledige blindheid.

Bijzonder

Het werk van de groep wetenschappers uit Nijmegen is bijzonder. Dertig jaar lang zochten zij naar de oorzaak van het verlies van zicht binnen een grote Nederlandse familie. Toen die oorzaak eenmaal gevonden was, kwamen zij wereldwijd nóg 21 andere families op het spoor met dezelfde genafwijking, ‘RP17′. Het gaat in totaal om meer dan 300 mensen die slechtziend of blind zijn. De studie is nu gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift American Journal of Human Genetics.

Moleculair genetici Susanne Roosing en Suzanne de Bruijn van het Radboudumc, kwamen het genetisch defect op het spoor door het erfelijk materiaal (DNA) van de grote Nederlandse familie te onderzoeken. Dit was destijds doorgestuurd door artsen van de afdeling oogheelkunde van het ziekenhuis. De naam RP17 komt van eerdere aanwijzingen dat het defect zou liggen op chromosoom 17. Door internationale samenwerking met mede-hoofdonderzoeker Alison Hardcastle uit London en onderzoeksteams in Kaapstad en Berlijn zijn onderzoekers eindelijk het gendefect achter RP17 op het spoor gekomen. De onderzoekers noemen de uitkomsten van hun onderzoek ‘een doorbraak’.

Complex

Hoofdonderzoeker Susanne Roosing legt uit wát nu precies is ontdekt – en dat blijkt een complex verhaal: ,,Het RP17-onderzoek toont nu aan dat verdubbelingen van stukken DNA, zogenaamde structurele DNA-veranderingen, de oorzaak zijn van deze aandoening. Deze DNA-verdubbeling bevat de genetische code voor meerdere genen. In totaal zijn er acht verschillende DNA-verdubbelingen gevonden bij in totaal 22 families (meer dan 300 personen met RP17) wereldwijd. Sommige families hebben exact dezelfde verdubbeling en hebben dus waarschijnlijk een gezamenlijke voorouder.”

De DNA-veranderingen lijken een belangrijke oorzaak te zijn van retinitis pigmentosa met een dominant overervingspatroon, waarbij er 50 procent kans is om het gendefect door te geven aan kinderen. De onderzoekers verwachten dat nog meer families gediagnosticeerd zullen worden.

EYS-gen

Twaalf jaar geleden, in 2008, meldde het Radboud al samen met het Oogziekenhuis Rotterdam en collega’s in Canada een belangrijke stap in de ophanden zijnde ontrafeling van Retinitis pigmentosa. Bij vijf tot 10 procent van de patiënten bleek de ziekte te worden veroorzaakt door een mutatie, een opgetreden verandering, in het zogeheten EYS-gen. De wetenschappers van toen baseerden hun onderzoek op de veronderstelling dat de Nederlandse patiënten verre verwanten van elkaar zijn en dat ze een verre voorouder delen bij wie de mutatie zich ooit voordeed. ,,Met de ontdekking van dit gen denken we dat we tien procent van de patiënten kunnen verklaren”, zei toen onderzoeker prof. dr. Frans Cremers van het toenmalige UMC St. Radboud. Ook hij noemde dat deel van de genetische zoektocht een doorbraak. Toen werd al samengewerkt met de McGill Universiteit in het Canadese stad Montreal.