De wereld wordt warmer, maar de mens koelt af

Cardioloog Luuk Otterspoor: Elke tien jaar daalt de gemiddelde lichaamstemperatuur wereldwijd met 0,03 graden Celsius.

EINDHOVEN – Terwijl de temperatuur van onze planeet zorgwekkend oploopt, daalt juist de gemiddelde lichaamstemperatuur van de mens.

Menen velen dat 37 graden Celsius normaal is voor de mens; de Amerikaanse Stanford University berekende evenwel de huidige temperatuur en komt uit op 36,4 graden Celsius. En ook die temperatuur zal verder dalen, zegt cardioloog Luuk Otterspoor van het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven.

“Uit onderzoek blijkt dat elke tien jaar de gemiddelde lichaamstemperatuur wereldwijd met 0,03 graden Celsius daalt”, aldus Otterspeer, die veel weet van het effect van lage en hoge temperaturen van het lichaam.

Koorts

Otterspoor was recent voorzitter van het grootste temperatuurcongres in de wereld, dit keer gehouden in Eindhoven. Een belangrijk thema dat daar werd besproken ging over de invloed van deze nieuwe kennis op de praktijk van elke arts. “Moeten we onze definities voor ondertemperatuur en koorts aanpassen? Op de IC hanteren we een strikte definitie van 38,3 graden Celsius. Maar, bij mensen met een lage normale temperatuur van 35,5 graden is een stijging naar 36,5 of 37,0 graden mogelijk al een alarmsignaal. We weten ook dat ouderen minder makkelijk koorts maken als ze een infectie hebben”, aldus Otterspeer.

Oksel

De Duitse arts Carl R.A. Wunderlich (1815-1877, Leipzig) meldde in 1851 dat hij na berekeningen de temperatuur van de gezonde mens op 37 graden Celsius had gesteld. Secuur had hij de gegevens van okseltemperatuurmetingen bij circa 25.000 inwoners uit zijn woonplaats Leipzig geanalyseerd met de technische meetmogelijkheden van toen. Het resultaat van de metingen van Wunderlich werd uiteindelijk de standaard voor de gemiddelde lichaamstemperatuur van de mens.

Latere metingen door collega-onderzoekers (Mackowiak, 1997 en Levander, 2002) gaven een lagere kernwaarde te zien, waarna onderzoekers van ‘Stanford’ besloten nog eens te kijken hoe het nu met die menselijke temperatuur gesteld was. Ze onderzochten een half miljoen meetgegevens uit de jaren 1860-2017; daar zaten ook de metingen van Wunderlich bij en zelfs die van bijna 24.000 Amerikaanse veteranen uit de Burgeroorlog.

Manier van leven

Door allerlei omstandigheden en invloeden (onze manier van leven en voeding, ook vaccins en antibiotica) is er mogelijk iets veranderd in onze lichaamswarmte, stellen de Stanford-onderzoekers. Ze spreken voorzichtig van evolutionaire oorzaken. Hun conclusie, gepubliceerd in eLife: ‘Mannen, geboren in 2000, zijn 0.59 graden koeler dan mannen uit begin 19^e eeuw. Vrouwen: 0.32 graden’.

Onderzoekers Stanford University: Door allerlei omstandigheden en invloeden (onze manier van leven en voeding, ook vaccins en antibiotica) is er mogelijk iets veranderd in onze lichaamswarmte.

“In de negentiende eeuw hadden mensen veel meer chronische infecties en die leidden tot een hogere gemiddelde lichaamstemperatuur”, zo verklaart Otterspoor de daling. Door preventie met bijvoorbeeld vaccins werd de infectiedruk lager. “Bovendien zorgt de behandeling van mensen met een infectie, kanker of auto-immuunziekten tot een lagere temperatuur. In het algemeen leven mensen steeds gezonder en worden ze ouder en ouderen hebben doorgaans een lagere lichaamstemperatuur.”

Niet overtuigd

Thermofysioloog Hein Daanen van de Vrije Universiteit in Amsterdam zegt evenwel ‘’niet erg overtuigd” te zijn van Stanford-conclusies: “Het is niet uit te sluiten dat de veranderende meetmethoden over de jaren het verschil verklaren. Er zijn veel zaken op een hoop gegooid.”

Het bepalen van de kerntemperatuur van de gezonde mens blijft evenwel een heikele onderneming. Zelfs met de meest geavanceerde thermometers van nu, die lichaamswarmte vaak via de huid bepalen, of het voorhoofd, is de nauwkeurig soms ver te zoeken. “’Via de huid is minder betrouwbaar dan rectaal; dat is de meest zuivere bepaling”, weet Daanen. En toch worden dergelijke huid- en voorhoofdmeters veelvuldig in ziekenhuizen toegepast, ook op luchthavens – vanwege de snelheid. “’Dat klopt”, zegt Hein Daanen. “De ziekenhuizen weten ook wel dat die meetapparaten er weliswaar mooi en professioneel uitzien, maar allesbehalve zuiver meten. Ontluisterend, wát u zegt!”

Voor de echt zuivere meting van de lichaamswarmte zijn er thermocapsules, gebruikt voor klinisch onderzoek en door prof-sporters, met een ingebouwd thermometertje en een zendertje, die na drie dagen het lichaam via het darmkanaal verlaten.