De stille ramp in de huisartsenpraktijk

DEN HAAG – In hun spreekkamers zeggen de ongeveer 11.000* huisartsen van Nederland de stille ramp te zien die zich in de samenleving voltrekt. Sluipenderwijs, nauwelijks waarneembaar voor de buitenwereld, maar voor elke huisarts inmiddels aan de orde van dag. ,,Duizenden kwetsbare ouderen, chronisch zieken met meerdere aandoeningen en jongeren met geestelijke problemen kunnen niet doorverwezen worden naar passende, juiste zorg van andere professionals om de huisarts heen.”

Recent onderzoek toont dat vrijwel elke huisarts (97 procent) bijna dagelijks – met een gemiddelde van zes keer per week – aanloopt tegen het compleet vastgelopen systeem van doorverwijzingen.

,,Een kwetsbare patiënt met complexe klachten verwijzen naar instanties waar hij verder geholpen kan worden, stuit in de dagelijkse praktijk heel vaak op onderbezetting, competentie- en verantwoordelijkheidsdiscussies, nog verder doorverwijzen en nog meer administratie.” Energievretende en frustrerende inspanningen, die huisarts en team gemiddeld drie nodeloze uren per week kost, aldus blijkt uit het onderzoek. Zo’n 8400 huisartsen deden mee aan deze ‘eigen’ enquête.

Tientallen huisartsen uit het hele land waren zaterdagmiddag bijeen voor een debat in Den Haag. Op de voorgrond oud-minister Jet Bussemaker (3e van links), rechts naast haar minister van Staat, Herman Tjeenk Willink. Foto: Vincent Everts

Haagse traptreden 

Dit beeld van diepgaande frustratie, opgetekend in het onlangs verschenen boekje ‘Patiënt tussen wal en schip (hoe gebrek aan samenhang vooral de kwetsbare patiënten treft)’, overheerste zaterdag in Den Haag tijdens een huisartsendebat, georganiseerd door het Actiecomité Het Roer Moet Om,  gevormd door een groep verontruste huisartsen. Geen gedachtewisseling in het gebouw van de Tweede Kamer, maar eenvoudig zittend op de treden van de Spaanse Trap van het Wijnhavengebouw. Echter, wél in aanwezigheid van enkele oud-politici, zoals minister van Staat, Herman Tjeenk Willink (tot 2012 vice-president van de Raad van State) en de voormalige ministers Jet Bussemakers (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Rutte II) en Ab Klink (Gezondheidszorg in Balkende IV).

Minister van Staat, Tjeenk Willink: Zonder de huisartsen zal het gezondheidsgebouw in elkaar storten.

Tjeenk Willink noemde de bijeenkomst met tientallen huisartsen ‘belangrijk, niet alleen voor huisartsen en de medische zorg, maar voor de hele publieke dienstverlening’. ,,Het lijkt wel of plotseling overal problemen rijzen, gaten vallen en grenzen zijn bereikt”, signaleerde Herman Tjeenk Willink. En: ,,Het moge duidelijk zijn: de wijze waarop we de afgelopen decennia met de publieke dienstverlening zijn omgegaan, levert niet op wat ons wél werd voorgespiegeld: goedkoper en beter, door maatwerk, en gericht op diegenen die het echt nodig hebben. Maar juist zíj blijken in de praktijk als eersten buiten de boot te vallen.” Hij wees erop dat er bij de politiek snel het besef moet komen dat zonder de professionals in de zorg, zoals de huisartsen (‘als stevig fundament van het gehele gezondheidsgebouw’), dat gebouw in elkaar zal storten.

,,Er is tekort aan alles”, stelt het actiecomité: ,,Tekort aan verpleegkundigen, aan GGZ-medewerkers, aan doktersassistenten, aan huisartsen zelf. Het goed en tijdig doorverwijzen van kwetsbare patiënten lijdt stevig onder de schrijnende personeelstekorten in de zorg. Het is de oorzaak van ellenlange wachtlijsten, van – soms plotselinge – patiëntenstops en zelfs sluiting van complete spoedeisende hulpposten.”

Machteloosheid

,,Ik kan nauwelijks nog de zorg verlenen die ik wil geven”, zei huisarts Josephine de Vries uit IJmuiden tijdens het debat. ,,Het frustreert me dagelijks, ik voel me machteloos. Hoe het komt dat wij vastlopen? Door bureaucratie, een doorgeslagen dataverzameling, wantrouwen en het concurrentiedenken. Het is erg om keer op keer te moeten beleven dat ik patiënten, die bijvoorbeeld met psychiatrische problemen kampen, niet op de plek krijg waar ze thuis horen. En, ik moet dan als huisarts hen toch zorg gaan bieden… hoewel ik daar niet specifiek voor opgeleid ben: ik ben geen psychiater.”

Huisarts uit Leusden: Geen enkel verpleeghuis was bereid de 84-jarige blinde, alcoholverslaafde vrouw op te nemen

In het boekje ‘Patiënt tussen wal en schip’ vertelt een huisarts uit Leusden het verhaal over een 84-jarige blinde mevrouw, met alcoholverslaving en een psychiatrische voorgeschiedenis. ,,Dagelijks ligt zij in haar eigen diarree. De uren zorg die zij thuis krijgt zijn ruim onvoldoende. Zeer schrijnende situatie, waar ik wakker van lig. Een verpleeghuis was acuut noodzakelijk. Maar geen enkel huis was bereid haar op te nemen, er klonken tegenwerpingen als: ‘Alcoholverslaving kunnen wij niet aan’, ‘Ons huis is niet veilig voor blinde personen’ (terwijl zij bedlegerig is…!), en ‘Psychiatrie valt buiten onze expertise’.” Of, de tergende opmerking aan het adres van de huisarts: ‘Als iedereen haar weigert zal er wel iets niet kloppen aan de aanmelding.’

Drie weken lang belde de huisarts uit Leusden dagelijks met verschillende partijen. De dokter tekent op: ,,De wanhoop nabij! Extra thuiszorg was niet mogelijk vanwege personele problemen. Mevrouw belde dagelijks in de avond en nacht ambulances als zij in paniek raakte. Na dreigen met meldingen aan inspectie en inschakelen van de burgemeester werd zij een week geleden dan eindelijk opgenomen in een verpleeghuis 100 km verderop. Een zeer treurige en frustrerende geschiedenis.”

Dagbehandeling wegbezuinigd

Of wat te denken van de ervaring van een GGZ-behandelaar uit de regio Gouda/Den Haag: ,,Een jongen van 16 jaar heeft trauma’s uit zijn eerste levensjaren, die zich uiten in somberheid, zelfbeschadigend gedrag (‘automutilatie’) en suïcidaliteit. Zijn pleegouders kunnen hem voor hun gevoel geen veiligheid meer bieden. Hij zal elders moeten gaan wonen met meer begeleiding. De voogd heeft meer dan 30 instellingen en organisaties gebeld, binnen en buiten de regio, maar niemand heeft plek. De dagbehandeling is wegbezuinigd in de regio, maar ook buiten de regio is er geen GGZ-behandel-groep meer voor jongens zoals hij. Jeugdzorg instellingen willen hem niet opnemen gezien de psychiatrische klachten, de licht verstandelijke beperking en ook past hij niet in een groep met vooral gedragsproblemen. Het is een schrijnend voorbeeld dat helaas niet op zichzelf staat. Huisartsen en buurtteams zien steeds meer ernstige psychiatrie onder jongeren. Het is frustrerend dat het steeds vaker niet lukt passende zorg te kunnen bieden of te vinden.”

Huisarts Lucas Fraza: Wat gebeurt er als u weer eens bent gestruikeld over uw zorgrobot?

Indrukwekkend eveneens was het betoog van huisarts Lucas Fraza, een van de initiatiefnemers van de actiegroep. Fraza keek vooral naar de toekomst: ,,Vraagt u zich weleens af hoe de zorg er over 20 jaar uitziet? Of, hoeveel zorg er nog is in het jaar dat u kwetsbaar bent geworden? Is er dan nog een luisterend oor van een vertrouwde dokter, of een kundige hand van een verpleegkundige aan uw bed? Komt er nog een verzorgende achter uw voordeur? Of bent u tegen die tijd tevreden met een handige zorg-app? Een persoonlijke knop als een laatste houvast in een zee van gedigitaliseerde zorg.” En: ,,Wat gebeurt er als u weer eens bent gestruikeld over uw zorgrobot? En met uw gebroken heup achter uw eigen voordeur ligt… ? Waaraan heeft u behoefte als u steeds onzekerder bent geworden van tegenstrijdige adviezen van onzichtbare digitale dokters? Wie neemt u bij de hand, wie raapt u op en op wie kunt u nog steunen? En wie kan voor u het kaf van het digitale koren nog scheiden?”

Digitaal zorg-walhalla

,,Mijn inzicht is, als huisarts met 20 jaar ervaring”, zo sprak Fraza: ,,We willen graag door mensen geholpen worden. Omdat je gewoon gehoord en gezien wilt worden. Omdat je behoefte hebt aan iemand die je vertrouwt. Wat je echt nodig hebt, als het niet meer gaat, is een dokter of een verpleegkundige, die luístert, met je meedenkt en vooral… je even aanraakt, als troost. Die persoonlijk en professioneel advies geeft in wat kán en wat soms niet meer hoeft. Iedere zorgvezel in mij gruwt van de gedachte dat we voorsorteren op een zogenaamd digitaal zorg-walhalla. ‘Je eigen zorg autonoom en zelfbewust via je scherm regelen’ is hip en sexy, áls je hip en sexy bent! Maar het wordt pas voelbaar, eenzaam en kwetsbaar, als je eenzaam en kwetsbaar geworden bent. Kwetsbaar betekent ook dat het niet meer lukt om de goede knoppen te vinden…”

Minister van Staat Herman Tjeenk Willink tijdens zijn inleiding: ,,Professionals op de werkvloer, waaronder de dokter, ondervinden in hun contacten met burgers, hun patiënten, aan den lijve de problemen waarvoor beleidsbepalers oplossingen aandragen. De wijze waarop zij met die problemen omgaan bepaalt in belangrijke mate de geloofwaardigheid van de overheid. Zonder professionals op de werkvloer komt van geen enkel beleid iets terecht. Zonder de huisartsen als stevig fundament van het hele ‘gezondheidsgebouw’, stort dat gebouw in elkaar. “ Foto: Vincent Everts

* Volgens het NIVEL, het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg, telde Nederland in 2018 totaal 11.800 huisartsen waarvan er 9.800 regulier gevestigd (dwz werkzaam in één of enkele vaste praktijken) en ongeveer tweeduizend die wisselend waarnemer zijn. 

• VIDEO – Hieronder: de livestream van het huisartsendebat, afgelopen zaterdag 14 december in Den Haag. Het debat begint op omstreeks 30 minuten na start met de inleiding van Herman Tjeen Willink. Productie: Vincent Everts