BEVOLKINGSONDERZOEK naar vormen van kanker, de belangstelling blijft groot

RIVM: Deelnametrouw is hoog bij bevolkingsonderzoek op borstkanker ondanks kritiek

BILTHOVEN – Hoewel licht gedaald, mogelijk onder invloed van discussies over nut en noodzaak, blijft er grote belangstelling in Nederland voor bevolkingsonderzoeken naar vormen van kanker. De deelname daaraan is massaal: zo’n drie miljoen Nederlanders lieten zichzelf daartoe controleren.

Dat blijkt uit nieuwe overzichtscijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Het RIVM zette onlangs de opkomst voor en het resultaat van enkele bevolkingsonderzoeken naar darmkanker, borstkanker en baarmoederhalskanker op een rijtje. Het gaat daarbij om gegevens over 2018.

Hoog en stabiel

Dat jaar deden ruim anderhalf miljoen vrouwen en mannen mee aan het onderzoek naar darmkanker. Er werden, zo blijkt, ruim 3700 darmkankers gevonden en ruim 20.000 voorlopers van darmkanker. Het RIVM noemt de deelname aan de landelijke darmkanker-screening ‘hoog en stabiel’. Immers, zo stelt het instituut in dit overzicht: ‘In de eerste ronde  was de opkomst 73 procent en in vervolgronden zelfs 78 procent. In vervolgronden zijn bij minder mensen (voorlopers van) darmkanker ontdekt. Dit is volgens verwachting en toont het effect van een hoge deelnametrouw.’ Met de test in het bevolkingsonderzoek wordt ongeveer 85 procent van de darmkankers opgespoord, stellen RIVM en IKNL Integraal Kankercentrum Nederland dat de screening uitvoert. Het aantal mensen dat doorverwezen werd voor een kijkoperatie na een vervolgronde blijkt in 2018 lager. Het aantal lichte, matige en ernstige complicaties werd minder waargenomen. Uiteindelijk werden vijf fatale complicaties gemeld.

Coloscopie

De landelijke screening, sinds 2014, houdt in dat alle mannen en vrouwen tussen 55 en 75 jaar krijgen elke twee jaar wordt gevraagd ontlasting in te leveren. Die wordt vervolgens gecontroleerd op bloedsporen, die kunnen wijzen op darmkanker, maar kunnen ook een andere oorzaak hebben. Zijn er bloedsporen in ontlasting gevonden, dan volgt een uitnodiging voor vervolgonderzoek. Dit  bestaat in eerste instantie uit een kijkonderzoek van de dikke darm (coloscopie). Darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker. In Nederland kregen in 2018 maar liefst 14.090 mensen darmkanker, meldt de Maag Lever Darm Stichting. In 2017 overleden er meer dan 5000 mensen aan vormen van deze ziekte. Hiermee staat darmkanker op de tweede plaats van kankersoorten waaraan mensen in Nederland overlijden. Darmkanker geeft vaak pas in een laat stadium klachten.

Aanzwellende kritiek op gevolgen van vroeg ontdekte borstkankers

Met het bevolkingsonderzoek naar borstkanker, dat in 1990 werd ingevoerd, worden naar verluidt vaker vroege kankers ontdekt bij vrouwen van 50 tot en met 75 jaar, zo stelt het RIVM. En juist die vroege ontdekkingen is een van de kernpunten in de aanzwellende kritiek. Samengevat luidt de redenering van critici: ,,Stel: er wordt iets verdachts gezien dat bij nader inzien toch niets blijkt te zijn. Mensen houden daar wel langdurig stress aan over. Dat wordt een vals positieve uitslag genoemd. Of, er wordt juist niets verdachts gezien, terwijl er uiteindelijk toch kanker blijkt te zitten. Dan heet de uitslag vals-negatief. Andere situaties zijn: een tumor wordt weliswaar eerder ontdekt, maar de overlevingskans neemt er niet door toe. In dat geval is iemand alleen eerder kankerpatiënt geworden.” Zo’n situatie wordt ‘lead time‘ genoemd, ofwel doorlooptijd – de patiënt loopt ermee door. Ook kan sprake zijn van de ontdekking van een tumor die zo langzaam groeit dat de ‘patiënt’ er bij het leven helemaal geen last van zal krijgen. Dan is sprake van overdiagnose.”

Borstfoto

Hoewel 976.000 vrouwen in 2018 deelnamen aan dit bevolkingsonderzoek, bleek het aan het einde van dat jaar toch iets te zijn afgenomen naar 76,6 procent. Ruim negen van de tien vrouwen (91,5 procent) bleven evenwel meedoen in de vervolgronden, aldus IKNL en RIVM. Per duizend onderzochte vrouwen werden er 22 doorverwezen voor nader onderzoek. Bij de helft van deze vrouwen was er direct een verdenking op borstkanker. Bij de andere vrouwen was er te weinig informatie op de borstfoto voor een goede beoordeling, daarom was vervolgonderzoek nodig. In 2017 werden ongeveer 6800 gevallen van borstkanker opgespoord binnen het bevolkingsonderzoek, waarvan 21 procent een behandelbaar voorstadium van borstkanker betrof.

Hoog risico-HPV

In 2018 deden ruim 460.000 vrouwen deel aan het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker, een vijfjaarlijkse screening bij 30- tot en met 60-jarige vrouwen. Dat is 57,6 procent van de doelgroep en is iets hoger dan in 2017. Bij een kleine tien procent van de deelneemsters werd een hoog-risico HPV waargenomen, het humaan papilloma virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken Van alle deelneemsters is drie procent verwezen naar de gynaecoloog, dat zijn bijna 14.000 vrouwen. Bij ruim vijfduizend vrouwen is een voorstadium van baarmoederhalskanker opgespoord. De verwijzingen worden nader onderzocht, met als doel dat minder vrouwen onnodig worden doorverwezen.

Van alle deelnemende vrouwen (van alle leeftijden) maakte 7 procent gebruik van de zelf-afnameset voor HPV.