Afweersysteem blijkt ‘moeilijke hobbel’ in voortgang wereldwijd medicijnonderzoek

LEIPZIG/LEIDEN – Het menselijk immuunsysteem blijkt de grote hobbel in de wereldwijde zoektocht naar allerlei nieuwe medicijnen-op-maat; dat zijn middelen die heel precies zijn afgestemd op de erfelijke eigenschappen en afweerkenmerken van de individuele patiënt. Zo’n medicijnbehandeling wordt immuuntherapie genoemd.

De menselijke afweer is een van de steilste barrières die in het komende decennium door de medische wetenschap moet worden geslecht om verder te komen in het geneesmiddelenonderzoek.

Onderzoekers: Wanneer een persoon ziek is, dan werken de cellen van het immuunsysteem ánders.

,,Het grootste probleem is inderdaad de complexiteit van het humane immuunsysteem”, zeggen onderzoekers van het EU-consortium ‘imSAVAR’, een nieuwe krachtenbundeling van wetenschappers waaraan 28 partners uit elf Europese landen deelnemen, waaronder Nederland. ,,Want, wanneer een persoon ziek is, bijvoorbeeld in het geval van kanker, auto-immuunziekten of ontstekingsziekten, werken de cellen van het immuunsysteem namelijk ánders samen dan wanneer een persoon gezond is.”

Immuuntherapie is een behandeling waarbij de natuurlijke afweerreactie van het lichaam tegen kankercellen wordt gestimuleerd, zonder dat daarbij gezonde cellen worden beschadigd.

Nog niet zo lang geleden – hooguit zes, zeven jaar – werd immunotherapie voor het eerst voorzichtig ingezet bij een vorm van kanker. In het bijzonder bij een patiënt met een inoperabel en uitgezaaid melanoom, een bedreigende vorm van huidkanker. Door gebruik te maken van de specifieke afweerkracht van het immuunsysteem van de patiënt en de ontdekte zwakten van zijn tumorcellen kon de kanker met succes worden aangevallen. Het was een van de eerste experimentele onderzoeken op dit gebied. Maar toen al, tijdens het jaarcongres van de European Association for Medical Oncology (ESMO) in Madrid, noemden vooraanstaande internationale kankerexperts deze therapeutische benadering ,,de grote belofte” voor het behandelen van verschillende vormen van kanker in de toekomst.

Territorium

Die toekomst bleek overigens dichterbij dan velen dachten. Al snel dienden zich andere met immunotherapie te behandelen kankervarianten aan, zoals: longkanker, hoofd- en halskanker, gastro-intestinale kanker en blaaskanker. Inmiddels is immuun- of immunotherapie, zoals het met het verschil van de letter ‘o’ ook wordt genoemd, het territorium van kanker zelfs te buiten gegaan.

,,De immuno-oncologie, de inmiddels succesvolle gebleken behandeling van kanker door de inzet van het immuunsysteem, heeft de ontwikkeling van immuno-modulerende middelen en therapieën een nieuwe impuls gegeven”, stelt het Fraunhofer Institute for Cell Therapy and Immunology IZI in Leipzig, Duitsland dat het onderzoek binnen imSavar samen met het geneesmiddelenconcern Novartis coördineert. ,,Daardoor is de kankergeneeskunde inderdaad niet het enige gebied waarop cel- en gentherapieën in toenemende mate hun intrede doen als alternatief of als aanvulling op klassieke, laagmoleculaire medicijnen en biologische geneesmiddelen.”

De hoop is dat immuuntherapie het gebruik van schadelijke chemotherapie verdringt…

Steeds vaker nu zetten artsen ons eigen afweer- of immuunsysteem (dat ons beschermt tegen ongewenste binnendringende ziekteverwekkers) in bij de strijd tegen kanker en andere aandoeningen. De hoop is dat het gebruik van de schadelijke chemotherapie en bestraling op een dag achterwege kunnen blijven door het toepassen van immunotherapie.

Een belangrijke uitdaging bij de ontwikkeling van zulke therapieën is en blijft echter het bepalen van hun werkzaamheid en veiligheid in het laboratorium. En daarin komt Nederland om de hoek kijken, met name het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Leidse onderzoekers kondigden vandaag aan dat ze zich gaan bezighouden met het ontwikkelen van laboratoriummodellen, die de precieze werking van het immuunsysteem tijdens de ziekte in kaart brengen.

Mini-organen

Onderzoekers dr. Valeria Orlova en prof. dr. Christine Mummery van de LUMC-afdeling Anatomie en Embryologie ontwikkelen hiertoe nieuwe weefselmodellen, op basis van stamceltherapie. De onderzoekers hebben hierbij speciale aandacht voor zogenoemde organen-op-een-chip. Dit zijn uit stamcellen gekweekte mini-organen die immunologisch gezien hetzelfde reageren als echte organen.

De LUMC-onderzoekers gebruiken deze ‘orgaantjes’ om medicatie tegen tumoren te testen. Zo krijgen ze een beter beeld van de negatieve effecten van geneesmiddelen. Bovendien maakt de studie vervolgonderzoek mogelijk. De Leidse onderzoekers ontvangen voor deze opdracht een subsidie van 420.000 euro. En nu maar wachten op de resultaten…